Tímarit lögfræðinga - 01.09.1951, Qupperneq 33

Niögjöld. — Manngjöld
203
skyldi hann synja með séttareiði vilja síns. Ef verkið tald-
ist þarflaust, skyldi aðili gjalda helming eða stundum þó
einungis fjórðung bóta, enda hefði hann komið fram áður-
nefndum eiði. Ef honum varð eiðfall, þá mun hann hafa
átt að svara fullum bótum. Þegngildi átti þó ekki að greiða
fyrir gáleysisverk eftir Jónsbók, þó að það væri stundum
dæmt að nokkru.
Ákvæði Jónsbókar voru þannig framkvæmd, að sökunaut
var heimiluð eiðvinning (séttareiður) um vilja sinn. Ef
eiður var unninn, þá skyldi hann gjalda ýmist helming eða
fjórðung manngjalda og stundum hálft þegngildi til kon-
ungs.1) Eitt skipti var sökunaut þó einungis dæmt að
greiða næsta spítala 10 lögaura.2)
Til hælclcunar uianngjalda horfðu ýmiskonar atriði. Þar
komu mannvirðingar ins vegna fyrst og fremst til greina.3)
Eins og áður var getið, hækkaði réttur manna eftir mann-
virðingum þeirra. Sýslumaður, prestur, lögréttumaður,
skattbóndi og hreppstjóri voru rétthærri en almennur
bóndi eða vinnumaður. Lögmaður og biskup hafa verið
rétthæstu einstaklingarnir hér á landi, og víg þeirra hefði
því orðið að bæta hæstum bótum. Konur hafa haft mann-
virðingar eftir stöðu og áliti feðra sinna, meðan þær voru
ógiftar, en síðan eftir stöðu og virðingum manna sinna.
En konur hafa sjaldan verið vegnar viljandi, nema ef til
vill í neyðarvörn.4) Erlendur lögmaður Þorvarðsson, sem
stakk konu til bana með hnífi, er líklega eini viljandi veg-
andi konu, sem sögur fóru þá af, enda þótti verk hans
ódæmi.5) Annars eru nú ekki mörg dæmi um manngjöld
eftir virðingamenn frá þessu tímabili, enda þótt þeir væru
vegnir, því að manngjalda er sjaldan getið. Þrjú dæmi frá
15. og 16. öld eru þó kunn. Elzta dæmið er um víg Páls
!) Isl. íbrs. VIII. 404—406, Alþb. lsl. VI. 170, 213—215, VII. 2G2.
-) Alþb. lsl. VII. 573.
5) Sbr. athugasemdirnar um rctt manna og dóminn Irá 15S6, bls.
103—195 að ofan.
4) Sbr. Alþb. VII. 570 (1682).
5) Sbr. lsl. fbrs. XIII. 275.