Tímarit lögfræðinga - 01.12.1982, Qupperneq 12

Sigurður Líndal prófessor:
LÖGFESTING JÓNSBÓKAR 1281
I.
íslendingar gengu Noregskonungi á hönd á árunum 1262-64. Gerðu
helztu höfðingjar landsins sáttmála við konung þar að lútandi — Gamla
sáttmála — en bundu konungshyllingu sína skilyrðum. Eitt þeirra var
að konungur léti Islendinga „ná friði og íslenzkum lögum“ sem verður
að skilja svo að höfðingjar hafi falið konungi stjórngæzlu en áskilið
sjálfum sér ítök í lagasetningarvaldi að því leyti sem hin fornu lög
skyldu ekki gilda áfram.
Þessi breyting á stjórnskipun kallaði á nýja löggjöf. Um þessar
mundir var unnið að endurskoðun allrar löggjafar Noregs undir forystu
Magnúsar lagabætis (1263-80), og lá þá beint við að íslenzk lög fengju
sömu meðferð.
Lögbók Islendinga, nefnd Járnsíða, var fullgerð 1271 og þá send út
hingað en illa tekið. Var það ár einungis samþykktur þingfararbálkur
og tveir kapítular úr erfðabálki, en ekki var bókin að fullu lögtekin fyrr
en 1273.1
Meðan þráttað var um Járnsíðu á Islandi var fram haldið lagasmíð
í Noregi. Snurða hafði hlaupið á þráðinn 1269 vegna deilna konungs og
erkibiskups, en landslögin voru þó endanlega lögfest 1274, lög bæjanna
1276 og hirðlögin 1277. Járnsíða 'gat því ekki gilt til frambúðar þar sem
nú þurfti að samræma hana hinum nýsettu lögum Noregs og Islend-
ingar beiddust umbóta. Endurskoðun Járnsíðu leiddi til þess að rituð
var alveg ný lögbók. Ekki er nákvæmlega vitað hvenær bókin var samin,
né heldur hverjir sömdu. Þó má telja víst að bókin hafi verið fullger
þegar Magnús lagabætir lézt 9. maí 1280, og hún ber vitni um svo stað-
góða þekkingu á íslenzku þjóðveldislögunum að Islendingar hljóta að
hafa verið að verki.
Eftir lát Magnúsar lagabætis 1280 tók Eiríkur, tólf ára sonur hans,
við konungdómi en ráðgjafar Magnúsar fóru með ríkisstjórn. Þessir
ríkisstjórar áttu því vorið 1280 þau erindi við íslendinga að taka við
182