Ægir - 01.08.1995, Blaðsíða 44

Úthafsveiðisátt-
máli Sameinuðu
þjóðanna
Nú í byrjun ágúst lauk síðustu lotu
úthafsveiðiráðstefnu Sameinuðu þjóðanna.
Víðtæk sátt náöist á lokadögum ráðstefnunnar
og er þetta sögulegur áfangi þegar svo mörg
ríki ákveða að setja reglur um umgengni sína
um auölindir úthafsins. Þessar reglur eru
almennar og eru nokkurs konar rammi, sem
síðar verður fyllt útí, en er grunnur að lausn
deilna þjóða á úthöfunum, s.s. okkar
íslendinga, Rússa og Norðmann í Smugunni,
og einnig lykill að stjórnun á nýtingu á
gjöfulum fiskmiðum, t.d. eins og á
Reykjaneshrygg. Þessi sáttmáli er því
mikilvægur fyrir okkur íslendinga og þó
sérstaklega vegna hins svonefnda „íslenska
ákvæðis" sem gefur þeim ríkjum sem
sérstaklega eru háð fiskveiðum rétt til
íhlutunar á svæðum sem þau eiga ekki beinan
landfræðilegan aðgang að, en hafa hagsmuni
vegna veiða eða göngu nytjafiska um slík
svæði.
Það að sáttmálinn sé nú undirritaður í New
York leysir samt ekki allan vanda, því nú er
eftir að fylla út í rammann og þá fara aö takast
á ýmsir ólíkir hagsmunir þjóða bæði til lengri
tíma og skemmri. Það er einnig nauðsynlegt
að þær þjóðir sem hafa undirritaö sáttmálann
fullgildi hann og síðan líður ár frá þeim tíma
að 30 þjóöir hafa gert svo þar til sáttmálinn
gengur formlega í gildi, sem alþjóðasáttmáli
og ígildi laga. Þrátt fyrir þennan langa feril,
sem vafalaust tekur nokkur ár (þess má geta að
það tók yfir tíu ár að fá Alþjóðlega hafréttar-
sáttmálann í gildi), geta einstök ríki komið sér
saman um að ákvæði sáttmálans gildi á
ákveðnum hafsvæðum og því verður mjög
forvitnilegt að sjá þróunina á næstu
mánuðum og árum. Þá verður einnig
spennandi að fylgjast með hvernig þessi
sáttmáli hefur áhrif á títtnefnda deilu okkar
íslendinga og Norðmanna og Rússa. En til
þess að ásættanleg lausn náist í þá deilu fyrir
okkur er að hinar þjóðirnar komi fram og taki
fullt tillit til okkar íslendinga sem
fiskveiðiþjóðar á þessu svæði, en ætli sér ekki
að skammta okkur örfáa mola sem fyrir
miskunnsemi falla af þeirra borðum.
íslensk fiskvernd og
hagkvæm nýting
sjávarauðlinda
Það hefur ekki farið fram hjá lesendum Ægis og þeim sem fylgjast með
málum sjávarútvegsins hér á íslandi að skiptar skoðanir eru um
fiskveiðistefnu þá sem rekin hefur verið hér á landi síðasta áratuginn og
rúmlega það. í júlí sl. ritaði Ásgeir Jakobsson grein í Morgunblaðið sem
hann nefnir „Fiskleysisguðinn". Þar fer Ásgeir hörðum orðum um ráðgjöf
Hafrannsóknastofnunarinnar og lætur tvo sjávarútvegsráðherra (þ.e.
núverandi ráðherra og forvera hans) fá það óþvegið. Að mörgu leyti er ég
Ásgeiri sammála, þó finnast mér orðskýringar hans stingandi og hann
fara full geyst í nokkrum atriðum, en Ásgeir er hvass penni og þetta er
hans stíll. Það sem mér fannst þó athyglisverðast við grein Ásgeirs er eins
og hann sjálfur orðar það „að það er sitthvað útgerðardæmi og fiskistofns-
dæmi, það fyrra snýst um hagkvæmni í útgerð og sókn í aflann, en hið
síðara hvað veitt er mikið magn úr stofninum". Grein Ásgeirs fjallar síðan
aðallega um fiskistofnsdæmið og ætla ég ekki að koma sérstaklega inná
þá umfjöllun Ásgeirs. Ég tel að á sviði fiskirannsókna sé þörf á mun meiri
rannsóknum en nú eru til að ráðgjöf og stjórnun geti verið markvissari
og ábyggilegri en hún er nú. Þó svo aö þessi vísindi fari sífellt batnandi
með hverju árinu þá er ljóst að tilraunastarfsemi á þessu sviði verður mjög
kostnaðarsöm hvort sem of varlega er farið eða of geyst.
Það er hér sem vandinn er og enginn finnst sem er tilbúinn að hengja
bjölluna á köttinn. Öll umræöa almennings og jafnvel hagsmunaaðila í
sjávarútvegi hefur snúist um fiskvernd, þ.e. ab ekki sé veiddur síðasti
þorskurinn og ekki sé útrýmt þessari eða hinni tegundinni. Kvótakerfi var
komið á hérlendis til ab hindra slíka ógn og því er öll gagnrýni á slíkt
kerfi árás á þorskinn eða hvaða fisk annan sem er innlimaður í kvóta. Eða
er ekki svo?
Ég hef spurt Ragnar Árnason prófessor í fiskihagfræði við Háskóla
íslands að þessu og svar hans var einfalt. Það þarf ekkert kvótakerfi til að
tryggja verndun fiskistofna aðeins heildarkvóta á þá fisktegund sem
vernda skal og eftirlit með veibum. Hins vegar er kvótakerfið efnhagsleg
skipting á þeim gæðum sem felast í að fá að sækja sjóinn og afla fiskjar úr
auðlindinni og til að slík sókn verði hagkvæm þarf kvóta til ab stjórna
aögenginu á sama hátt og eignarétturinn er á landi. Slíkar ákvarðanir eru
og verða pólitískar og um þær verður rifist og um þær er verið að rífast nú,
einnig í áðurnefndri grein Ásgeirs Jakobssonar, þó þar séu vísindamenn-
irnir skammaðir um leið og stjórnmálamennirnir, því kjarkur stjórnmála-
mannanna er ekki það mikill að þeir einir geti tekist á við vandann heldur
bera þeir fyrir sig skjöld sem eru vísindamennirnir og ráðgjöf þeirra til
fiskverndar.
Það er tími til þess kominn ab skilja hér á milli og taka
efnahagsvandann föstum tökum með þeim tækjum sem til þess eru gerð,
en fela sig ekki á bakvið rábgjöf náttúru-vísindamanna sem gera eins vel
og þeir mögulega geta en hafa ekki fjármagn, tíma eða tæki til allra þeirra
rann-sókna sem nauðsynlegar eru til að slík ráðgjöf sé eins og þeir helst
vildu. Það er því þörf á að minna aftur á orð Ásgeirs Jakobssonar, „það er
sitthvað útgerðardæmið og fiskistofnsdæmib".
Bjami Kr. Grímsson.
44 ÆGIR