Tímarit lögfræðinga - 01.12.1995, Blaðsíða 15

í Kirkjulögum Gratíanusar, Decretum Gratiani,40 renna náttúruréttur og opin-
berun Guðs nánast saman í eitt eða taka að minnsta kosti að haldast í hendur.
Þar sem maðurinn er skynsemisvera meðtekur hann boð Guðs. Boð Guðs eru
óbreytanleg og þau eru sannleikurinn og því eru þau, og þar með náttúruréttur,
æðri öðrum reglum og andstæður þeirra ógildar reglur. Náttúruréttur var þann-
ig, samkvæmt Gratíanusi, birtur í reglum Gamla- og Nýja testamentisins og
einkum í hinni gullnu reglu kristinna manna „allt sem þér viljið að aðrir menn
gjöri yður, það skuluð þér og þeim gjöra“.41
Frægasti talsmaður kirkjunnar um þetta efni var miðaldaguðfræðingurinn
Tómas frá Akvínó.42 Það var hann sem endanlega mótaði „náttúruréttinn“ eins
og við þekkjum þá kenningu í dag. Tómas frá Akvínó var undir miklum áhrif-
um frá Aristótelesi og sótti mikið til kenninga hans. Kenning Tómasar var í
stuttu máli sú, að manneskjan hefði tiltekna hlutdeild í hugmyndum Guðs um
heiminn, og þannig hlyti maðurinn leiðsögn um rétta breytni. Hann uppgötvaði
reglurnar með skynsemi sinni, og þessar reglur sem maðurinn uppgötvaði
þannig með skynsemi sinni kallaði Tómas náttúrulög. Náttúrulögin áttu síðan
að vera siðferðilegur grundvöllur og mælikvarði allra settra laga, þ.e. manna-
setninganna. Og það „að náttúrulögin væru siðferðilegur grundvöllur og mæli-
kvarði settra laga“ var náttúruréttur.
Maðurinn finnur vissar sjálfgefnar grundvallarreglur með skynsemi sinni.
Með henni, sem er sérkenni mannlegs eðlis, sjá menn hvað er gott og þess
vegna eftirsóknarvert, og á hinn bóginn hvað sé illt og beri þar með að forðast.
Það sem er siðferðilega rétt er það sem er sanngjarnt eða réttlátt. Hér er sem
sagt komin fram sú kenning að manneskjan sem manneskja, sem skynsemis-
vera, hafi siðferðileg réttindi, sem beri að styrkja með lögum en ekki brjóta
gegn. Áherslan er samt á náttúrulögum en ekki náttúrulegum réttindum, á
skyldum ríkisins frekar en rétti einstaklingsins.43
Lögum skipti Tómas frá Akvínó í fjóra flokka. Fyrst voru hin eilífu lög eða
hugur Guðs. Án þeirra hefði maðurinn enga leiðsögn í lífi sínu. I öðrum flokki
voru náttúrulög. Þau voru sérstök hlutdeild manneskjunnar í hinum eilífu
lögum. Maðurinn finnur þau, uppgötvar, með skynsemi sinni. í þriðja flokknum
40 Gratíanus var munkur sem safnaði saman 3800 textum (ca. 1140) sem taldir eru hafa verið
undirstaða mastersnáms í háskólum í upphafi, en seinna notaðir af kirkjunni. Árið 1917 fór
fram ný skrásetning á kirkjurétti og þá er Decretum Gratiani aðalheimildin.
41 Fjallræðan, Mattheus 7:12; sbr. d'Entréves sama rit, bls. 38-40.
42 Tómas frá Akvínó (1225-1274) var ítalskur heimspekingur og guðfræðingur. Skólaspeki
miðalda er talin hafa risið hæst í ritum hans. Höfuðrit hans um þetta efni er Summa theolo-
giae. í þessari samantekt um Tómas frá Akvínó er stuðst við Garðar Gíslason, „Eðli máls“
í Eru lög nauðsynleg?, Reykjavík, 1991, bls. 93 o. áfr.
43 d'Entréves, sama rit, bls. 48.
257