Tímarit lögfræðinga - 01.12.1995, Blaðsíða 23

stundum þarf að hafna leið og fara til baka. Þetta á líka við um hugtakið „nátt-
úrurétt", þótt í sögu þess megi greina samfellda hrynjandi. Ef einhvern tíma
verður komist á leiðarenda, þá verður hægt að kortleggja hina réttu leið og
sleppa útúrdúrunum. Yerk Johns Finnis hlýtur að teljast alvarleg tilraun í þá átt
þótt ekki hafi hann haft fullnaðarsigur.
Eitt helsta ásteytingsefnið eru tengsl laga og siðferðis. Hvernig komast nátt-
úruréttarmenn að þeirri niðurstöðu að þama séu órofa tengsl á milli? Að sýna
fram á það er einn stærsti vandi þeirra. Því er haldið fram að þessi niðurstaða
fáist með ógildri rökfærslu, sem sagt þeirri að „eitthvað á að gera“ leiði af því
að „eitthvað er“. Staðreyndir eins og 'vatn er blautt' verði sannaðar og séu
óumdeilanlegar, en það eigi ekki við um siðferðilega fullyrðingu eins og 'það er
rangt að eyða fóstri'. Náttúruréttarmenn hafa reynt að leiða slíka gildisdóma af
staðreyndum um mannlega hegðun, eins og að segja: 'það er í eðli mannsins að
fjölga sér, þannig er hann gerður, þess vegna á hann að gera það, það er and-
stætt mannlegu eðli að eiga ekki börn'. Af þessu er síðan leiddur gildisdómur
eins og 'notkun getnaðarvarna og fóstureyðingar eru rangar'. Náttúruréttur hafði
ráðið rtkjum í nokkrar aldir þegar heimspekingurinn David Hume færði rök
fyrir því að ályktun af þessu tagi stæðist ekki og kenningar hans höfðu mikil
áhrif á gagnrýnendur náttúruréttar eins og áður hefur verið vikið að. Þeir halda
því fram að rökleiðsla af þessu tagi rugli saman náttúrulögmálum, sem upplýsa
okkur um 'hvað á sér stað' og siðferðis- eða lagareglum, sem mæla fyrir um
'hvað eigi að gera'.87
Þótt ekki verði deilt um það að ýmsir kennismiðir náttúruréttar hafi byggt á
rökfærslum af framangreindu tagi, þá hafnar til dæmis John Finnis bæði sjálfur
þessari leið og hafnar því að gagnrýni af þessu tagi geti átt við Tómas frá
Akvínó. Tómas segi að til þess að uppgötva hvað sé rétt og hvað sé rangt spyrji
maður hvað sé skynsamlegt, en ekki hvað sé í samræmi við mannlegt eðli. Og
„þessi leit leiði mann að lokum aftur til fyrstu frumreglna viturleikans, sem séu
upprunalegar, og vísi ekki til mannlegrar náttúru heldur til mannlegra gæða“.88
Hann leiðir ennfremur lfkur að því að ástæður vinsælda þessara gagnrýnisraka
megi m.a. rekja til orðsins „náttúruréttur“. Orðið sjálft geti komið mönnum til
að halda að öll viðmið í kenningum um náttúrurétt séu byggð á fullyrðingum
um náttúruna, mannlega náttúru eða aðra. Þá bendir hann á að Tómas frá
Akvínó skrifi bæði um guðfræði og siðfræði og að gagnrýnendur hans gæti þess
ekki alltaf að lesa texta hans nægilega gaumgæfilega. Tómas geri sjálfur skarp-
an greinarmun á því sem sé í samræmi við skynsemina og því sem sé í samræmi
við mannlegt eðli, en slengi þessu ekki saman eins og gagnrýnendur hans.
87 Sjá Lloyd, sama rit, bls. 93 o. áfr. Þessi röksemdafærsla í siðfræði er á ensku kölluð „the
naturalistic fallacy". Lloyd telur að hana megi rekja allt aftur til Rómarréttar, sama rit, bls.
108.
88 Finnis, sama rit, bls. 36, sjá nánar bls. 34-36.
265