Tímarit lögfræðinga - 01.07.2002, Blaðsíða 12

í Jónsbók segir meðal annars:
Ef maður hrífur rnann svo að blæðir, eða klýpir svo að blátt er, eða lýstur mann
pústur eða hnefahögg, eða ryskjast menn eða berjast með hnefum, eða með hverjum
hætti hann fellir mann af baki, þá er hann ríður, eða eys eldi á mann, svo að hann
brennur eða klæði hans, og svo ef maður stingur öxarskafti eða spjótsskafti á manni
með heiftugri hendi, bæti þeir er misgerðu eftir vi manna dómi sín á milli, en
konungi hálfa mörk fyrir hverja grein þessa. En um blak allt, og svo ef maður hrindir
manni eða drepur hross undir honum, og svo ef hrindir eða hnykkir tii sín eða frá,
eða á hverja lund er maður fellir mann, eða hnykkir hetti að hálsi manni, eða rífur
klæði af manni, eða byrgir mann í húsi, svo að hann kemst eigi á brott, nema hann
brjóti húsið, eða tálmar ferð hans, eða eys á mann sauri eða vætu, eða sker hár af
manni með heiftugri hendi, og allt það er mönnum verður með öfund misþyrmt með
þeima hætti, ef hinn gefur sök á er fyrir verður, og hafa skynsamir menn séð á, þá
skal sá bæta er misgerði eftir vi manna dómi löglegum. En hinn er misgerði bæti
konungi ii aurum.12
Nú væru brot þessi skilgreind með eftirtöldum hætti:
Líkamsárás sem félli undir 217. gr. hegningarlaganna þar sem segir meðal
annars: „Hver, sem gerist sekur um líkamsárás [og er þá átt við minniháttar
árás] [...] skal sæta sektum eða fangelsi allt að 6 mánuðum, en fangelsi allt að
1 ári ef háttsemin er sérstaklega vítaverð". 1218. gr. segir meðal annars: „Hafi
maður með vísvitandi líkamsárás valdið öðrum manni tjóni á líkama eða
heilbrigði [...] þá varðar það fangelsi allt að 3 árum eða sektum, ef sérstakar
málsbætur eru“.
Frelsissvipting sent félli undir 226. gr hegningarlaganna, þar sem 1. mgr.
hljóðar svo: „Hver sem sviptir annan mann frelsi sínu, skal sæta fangelsi allt að
4 árum“.
Ærumeiðingar sem féllu undir 234. gr. hegningarlaganna: „Hver, sem meiðir
æru annars manns með móðgun í orðum eða athöfnum, og hver sem ber slíkt
út, skal sæta sektum eða fangelsi allt að 1 ári“.
I framangreindum dæmum birtist glögglega þróunin frá atviksbundnum
ákvæðum til almennt orðaðra ákvæða. Þótt atviksbundin ákvæði eins og hér eru
tekin sem dæmi séu megineinkenni fomra laga, má þar einnig finna almennt
orðaðar reglur, sbr. Grágásar- og Jónsbókarákvæðin, en ekki er þörf á að fara
nánar út í það.
5. LÁGMARKSKRÖFUR TIL LAGA
Lög eiga að vera framvirk, en ekki afturvirk, þau ber að birta, þau eiga að
vera tiltölulega stöðug, þau eiga að vera aðgengileg, skýr og afdráttarlaus og
þannig úr garði gerð að unnt sé að fara eftir þeim; þess vegna verða þau að vera
án mótsagna og í þeim verður að vera innbyrðis samræmi. Að öðru leyti verður
ekki lagður dómur á efni þeirra eða innihald - hvort lög séu góð eða slæm er
hér látið liggja ntilli hluta. Hér er haft í huga réttarríki í þrengri merkingu þess
12 Jónsbók [...]. Kbbenhavn. S.L. Mpllers Bogtrykkeri 1904, Mannhelgi 22.
106