Tímarit lögfræðinga - 01.07.2002, Blaðsíða 15

almannaviljans eins og mælt er í 6. gr. mannréttindayfirlýsingar frönsku
stjómarbyltingarinnar frá 1789.17 Allt vald skyldi sótt til þjóðarinnar sem tók nú
við hlutverki einvaldsins.
Eins og sjá má af framansögðu var sú skoðun lengi almenn í ríkjum þar sem
umfangsmiklar lögbækur voru settar, að þær gætu orðið til að festa varanlega í
sessi gildandi regluverk, einungis ef lagatextar væru nægilega skýrir Reynslan
hefur þó sýnt að þetta er blekking.18
Jafnvel þótt lögbók sé ekki til að dreifa, heldur einstökum lagabálkum sem
gera réttarskipanina sveigjanlegri, sýnir reynslan að lagagreinum fækkar ekki í
tæknivæddum iðnríkjum nútímans, heldur hið gagnstæða. Reglufrumskógur
slíkra ríkja er almennt viðurkennt vandamál sem ekki sér fyrir endann á og
vandséð hvort upplýsingatækni nútímans nær tökum á eða eykur.19 Því er ljóst
að með settum lögum er engan veginn svarað öllum álitaefnum sent upp kunna
að koma í samskiptum manna. Hér verður að minna á að með lögum í þessu
samhengi er átt við lög gædd þeim eiginleikum sem áður er lýst, að vera fram-
virk - ekki afturvirk - skýr, stöðug og framkvæmanleg. Einnig er hér gengið að
því vísu að vandað sé eftir föngum til löggjafar. Ef það bregzt verða lög til lítils
gagns, jafnvel til óþurftar.20
Þótt aldrei verði með settum lögum tekið á öllum álitaefnum má segja að
þau leysi ef til vill flestan vanda með því að samskipti manna falla að jafnaði í
tiltölulega staðlað og oftast einfalt ferli. Lagaákvæðin móta þannig háttsemi
manna og túlkun veldur engum vanda þar sem hún er innan hefðbundinnar
merkingar orða og hugtaka. Þetta má marka af því að flest lögbundin samskipti
manna ganga snurðulítið fyrir sig; öðrum kosti væri upplausnarástand í þjóð-
félaginu. En tilbrigðin í mannlífinu og samskiptum manna eru slík, að útilokað
er að sjá við öllu með fyrirframgefnum reglum. Þessu veldur óhjákvæmilegur
þekkingarskortur og óljósar hugmyndir um hvert stefnir og hver sé tilgangur
með reglu auk þess sem orðin eru margræð.21 Til þess liggja meðal annars
þessar ástæður:
17 Um þetta efni, sjá ritgerð Atla Harðarsonar: „Lýðræði". Líndæla. Sigurður Líndal sjötugur 2.
júlí 2001. Reykjavík 2001. Hið íslenzka bókmenntafélag, bls. 21 o.áfr. Rousseau var helztur
formælandi þess að tengja lýðræði við almannaviljann sem felur í sér að sem flestir þegnar
þjóðfélagsins eigi hlut að lagasetningu og öðrum landsstjómarmálum - marki þar stefnu og taki
ákvarðanir. Þessar hugmyndir móta greinilega röksemdir Tómasar Sæmundssonar fyrir því að
heyja Alþingi sem þjóðarfund á Þingvöllum auk hugmynda Herders um þjóðarandann. „Alþing“.
Þrjár ritgjörðir: [...] kostaðar og útgefnar af 17 íslendingum. Kaupmannahöfn [...] 1841, bls. 73-
106.
18 Rúthers: Rechtstheorie, Rn. 163
19 Norbert Horn: Einfúhrung in die Rechtswissenschaft und Rechtsphilosohie [...]. C.F. Múller
Verlag Heidelberg [1996], Rn. 28. Mayer-Maly: Rechtswissenschaft, bls. 43.
20 Skúli Magnússon: „Gmnnreglur stjómsýsluréttar og siðferði". Tímarit lögfræðinga. 51. árg.
(2001), bls. 107-26, einkum 120-22. Hafliði Lárusson: „Lagasmíð“. Úlfljótur, tímarit laganema.
48. árg. (1995), bls. 11-31. í báðum þessum ritgerðum er rætt um að þess sé ekki að vænta að með
lagasetningu verði náð öllum æskilegum markmiðum.
21 Sjá nánar Hart: The Concept of Law, bls. 124 o.áfr.
109