Tímarit lögfræðinga - 01.07.2002, Side 18

Gamli sáttmali 1262-64 var gerður milli íslenzkra höfðingja og Noregskonungs.
Hver höfðingi sór konungi persónulegan trúnaðareið. Á 19. öld var sáttmálinn
túlkaður á grundvelli ríkis- og þjóðréttarhugmynda þeirrar aldar sem mótuðu
forskilning forystumanna sjálfstæðisbaráttunnar. Var samband Noregs og Dan-
merkur annars vegar og Islands hins vegar skilgreint sem persónusamband og
þannig var ný regla mótuð með stoð í Gamla sáttmála og sjálfstæðismálið sótt á
grundvelli hennar. Texti Gamla sáttmála öðlaðist með þessu nýtt líf á 19. og 20. öld.
Dómur Hæstaréttar II. júní 1943 (H 1943 256)
Lögð var fébótaábyrgð á ríkið vegna harðræða lögreglumanna við handtöku með
skírskotun til þess að slíkt þætti réttlátt og eðlilegt. Ríkjandi skoðun hafði verið sú
að ríkið bæri ekki fébótaábyrgð í opinberri sýslu nema lög mæltu svo fyrir.24 Reglan
um húsbóndaábyrgð hafði hér haft þau áhrif á forskilning manna að því var aukið
við að ríkið skyldi í þessu tilfelli lúta sams konar reglu, andstætt því sem áður hafði
verið viðtekin skoðun. Sumir myndu vilja segja að hér sé beitt rýmkandi skýringu á
reglunni um húsbónda- eða atvinnurekendaábyrgð. Eðlilegra sýnist að segja að með
dóminum hafi verið sett viðbótarregla sem gekk þvert á viðhorf sem fram að því
höfðu verið rfkjandi og var því nýmæli.
Dómur Hæstaréttar 23. marz 1960 (H 1960 332)
I lögum nr. 16/1958 um rétt verkafólks til uppsagnarfrests frá störfum og um rétt
þess og fastra starfsmanna til launa vegna sjúkdóms og slysaforfalla sagði svo í 4.
gr-:
„Fastir starfsmenn og tíma- og vikukaupsmenn, sem rétt eiga á uppsagnarfresti
samkvæmt 1. gr. laga þessara, skulu eigi missa neins í af launum sínum, í hverju sem
þau eru greidd, fyrstu fjórtán dagana eftir að þeir forfallast frá vinnu sökum sjúk-
dóma eða slysa“.
Starfsmaðurinn Á hélt því fram að lagaákvæðið veitti starfsmanni rétt til launa allt
að 14 daga í hvert sinn sem hann væri frá verki vegna sjúkdóms eða slysa.
Atvinnurekandinn hélt því hins vegar fram að honum væri ekki skylt að greiða laun
í slíkum tilfellum fyrir lengri tíma en 14 daga samtals á ári. I dómi Hæstaréttar sagði
meðal annars:
„Rétt þykir að skýra fyrirmæli nefndrar 4. gr. þannig, að þegar um er að ræða
endurteknar fjarvistir frá verki vegna sama sjúkdóms eða sömu slysfara, þá eigi
starfsmaður aðeins rétt til launa fyrstu 14 forfalladagana, enda er þá um að tefla
framhald forfalla af sama tilefni".
Óeðlilegt var talið að endurtekin eða jafnvel margítrekuð fjarvist starfsmanns vegna
sama sjúkleika eða slyss veitti honum rétt til launagreiðslu hvert skipti þótt hann
tæki upp vinnu fleiri eða færri daga milli fjarvista. Slík túlkun 4. gr. leiddi venju-
legast til uppsagnar starfsins. Síðan sagði:
24 Sjá nánar um þetta efni Gizur Bergsteinsson: „Nokkrar hugleiðingar um fébótaábyrgð
ríkisins". Afmælisrit helgað Einari Amórssyni [...]. Reykjavík 1940. Isafoldarprentsmiðja h.f., bls.
76-102.
112