Tímarit lögfræðinga - 01.07.2002, Page 30

En þessi ókostur er ekki einvörðungu bundinn við dómstóla. Ný lög hafa
iðulega afturvirk áhrif, enda þótt ákvæðin séu samkvæmt efni sínu fram-
virk. Þetta á t.d. við lög sem mæla fyrir um atvinnustarfsemi. Þau raska
iðulega áætlunum sem gerðar hafa verið og trufla þannig skipulag50. Oft er
þá gildistöku frestað þannig að færi gefist til aðlögunar, en það hrekkur
engan veginn alltaf til.
4. Þá verður að hafa í huga að dómendur bera ekki pólitíska ábyrgð sam-
bærilega við stjómmálamenn. Þetta er rétt að því marki að ábyrgðin er
annars eðlis. Fremur er þó sjaldgæft að stjómmálamaður hverfi af vett-
vangi stjórnmálanna vegna stjómmálastarfa sinna. Ef það gerist er það
venjulega vegna lögbrota eða mikilla siðferðilegra ávirðinga og það á ekki
síður við dómara. Pólitíska ábyrgð ber miklu fremur stjómmálaflokkur en
einstaklingur, enda býður kosningafyrirkomulag og kjördæmaskipan upp á
að svo sé. Vantraust kjósenda bitnar því fremur á flokki en síður á þing-
manni eða ráðherra, nema þá helzt formanni flokks.
Þegar rætt er um ábyrgð dómenda verður að hafa í huga að þeir vinna fyrir
opnum tjöldum og undir aga löggjafarinnar, þannig að miklu auðveldara er
að leggja mat á verk þeirra en stjórnmálamanna. Abyrgð dómenda er sið-
ferðileg og fagleg í þeim skilningi að mistök eru áfall fyrir þann dómara
sem hlut á að máli og geta jafnvel orðið áfall fyrir dómsvaldið í heild -
miklu afdrifaríkari fyrir traust þess en pólitísk mistök fyrir löggjafann.
Varla leikur vafi á að í þessum efnum eru gerðar miklu meiri kröfur til
dómenda en stjórnmálamanna.
5. Reglur sem dómstólar setja kunna að hafa í för með sér útgjöld fyrir
ríkissjóð. Þar bera stjórnmálamenn ábyrgðina en ekki dómendur. En hér
ber að hafa í huga að stjórnmálamenn hafa upphaflega stofnað til slíkra
útgjalda með almennt orðuðum yfirlýsingum í lögum sem dómstólar ljá
síðan ákveðna merkingu, þannig að nauðsynlegt er fyrir þá að hafa fyllstu
gát á. Hitt má vera dómurum ljóst að hér verða þeir að fara varlega og hafa
jafnan í huga að þeir hafa ekki fjárveitingavaldið.
12. ÓLÍK AÐSTAÐA DÓMSTÓLA OG LÖGGJAFA TIL AÐ STÝRA
LÖGUM
Þótt náin tengsl séu milli löggjafarvalds og dónisvalds er aðstaða dómstóla
til að stýra lögum og landsrétti á margan hátt ólík. Og þetta gera þessar tvær
valdastofnanir hvor á sinn hátt. Fjarri fer því að til fulls verði skilið á milli, en
megineinkennin eru eitthvað á þessa leið: Löggjafinn setur almennar reglur,
dómstólar skera úr einstökum ágreiningsefnum. Löggjafinn ákveður oftast
sjálfur hvenær lög eru sett, dómstólar verða að skera úr málum sem réttilega eru
50 Hér má nefna löggjöfina um stjóm búvöruframleiðslunnar, sjá nánar Sigurð Líndal: „Stjóm-
kerfi búvöruframleiðslunnar og stjómskipan Islands". Ulfljótur, tímarit laganema í samvinnu við
Röst, samtök um eflingu landbúnaðar og byggða í landinu. [1992]. Einnig má hér minna á lög-
gjöfina um stjóm fiskveiða.
124