Tímarit lögfræðinga - 01.07.2002, Page 44

Um 53. gr. og 54. gr. EES-samningsins og framkvæmd þeirra mætti liafa
langt mál þótt það verði ekki gert hér. Fyrir efni þessarar greinar er það einkum
54. gr. samningsins sem er áhugaverð. I því sambandi skiptir mestu máli að í
54. gr. felst ekki bann við markaðsráðandi stöðu. Það er aftur á móti misnotkun
hennar sem er bönnuð og getur kallað á viðbrögð eftirlitsstofnunar EFTA eða
framkvæmdastjómarinnar. Samkvæmt þessu getur ráðandi staða fyrirtækis á
markaði ein og sér ekki orðið tilefni til beinna þvingunarúrræða af hálfu
evrópskra samkeppnisyfirvalda, þótt tilhneiging sé til þess eðli málsins
sainkvæmt að fylgjast nánar með hegðun þessara fyrirtækja en annarra. Til þess
að 54. gr. EES-samningsins verði beitt verður að liggja fyrir að fyrirtæki hafi
misnotað stöðu sína. Þá er hægt að banna þá hegðun sem talin er fela í sér brot
og beita viðurlögum eins og síðar greinir.
I 54. gr. eru ýmis matsatriði. Segja má að a.m.k. þrjú skilyrði felist í
greininni: að fyrirtæki hafi markaðsráðandi stöðu á hinum sameiginlega mark-
aði, að markaðsráðandi staða sé misnotuð og að misnotkun hafi neikvæð áhrif
á viðskipti milli aðildarríkjanna
I réttarframkvæmd, m.a. í ákvörðunum framkvæmdastjómar EB og dóma-
framkvæmd EB-dómstólsins, er að finna mikinn efnivið sem nota má til að
öðlast skilning á inntaki þessarar reglu. Þá hafa fræðimenn ekki legið á liði sínu
við að freista þess að skýra þær fyrir lærðum sem leikum.17
Fyrirtæki er samkvæmt evrópuréttinum markaðsráðandi þegar það er í þeirri
stöðu að geta tekið ákvarðanir án þess að þurfa að taka tillit til samkeppnisaðila
sinna eða aðila sem öfluðu þeim aðfanga eða seldu vörur fyrir það og það hefur
möguleika til að hindra virka samkeppni. Það getur m.ö.o. hagað viðskipta-
stefnu sinni þannig að það þarf ekki að taka tillit til samkeppnisaðila, viðskipta-
vina eða neytenda.
Hvað sem líður nákvæmri skýringu greinarinnar og framkvæmd er markmið
hennar skýrt, þ.e. að draga úr neikvæðum áhrifum fyrirtækja í markaðsráðandi
stöðu á samkeppni. Af því verður strax ljóst að lagaákvæði þetta varðar miklu
fyrir efni þessarar greinar.
Til að framfylgja reglunum í 53. og 54. gr. eru evrópskum samkeppnis-
yfirvöldum fengnar í hendur margvíslegar rannsóknarheimildir og úrræði. Um
þau er einkum fjallað í reglugerð Ráðsins (EBE) nr. 17/62 um eftirlit með
samkeppnishömlum. Þegar þau telja sig hafa komist að niðurstöðu geta þau í
meginatriðum gert tvennt: bannað hegðun sem talin er fela í sér misnotkun, sbr.
einkum 1. mgr. 3. gr. reglugerðar nr. 17/62, og/eða beitt sektum eða févíti.
17 Af íslenskum fræðiritum ber helst að nefna Stefán Már Stefánsson: Samkeppnisreglur. Félag
íslenskra iðnrekenda. Reykjavík 1993, einkum bls. 33-67, og eftir sama höfund: Evrópusambandið
og Evrópska efnahagssvæðið, einkum bls. 669-707 og 740-761. Einnig Ágúst Sindri Karlsson:
„Samkeppni og misnotkun á markaðsráðandi stöðu“. Tímarit lögfræðinga 1997,2. hefti, bls. 62-93.
Af fjölmörgum ritum á ensku má sérstaklega nefna: Bellamy and Child: European Community
Law of Competition. (5. útgáfa) London 2001.
138