Tímarit lögfræðinga - 01.07.2002, Side 55

til að hindra samkeppni á sviðum sem ekki varða meginstarfsemi þess.33 Hér
gætu einnig komið til fyrirmæli um að selja tilteknar eignir, svo sem hlutafé í
öðrum félögum o.s.frv., án þess að það varði beint meginatriði í starfsemi þess,
hafi veruleg áhrif á verðmæti fyrirtækis eða grundvallarskipulag. Má í þessu
sambandi nefna aftur samruna Lyfju hf. og Lyfjabúða hf. sem nefndur var hér
að framan. Sennilegt er að samkeppnisráð geti gripið til þess konar úrræðis til
að hafa áhrif á aðstæður á markaði.
Það skal fúslega játað að sá greinarmunur á ráðstöfunum sem telja má
meiriháttar og annarra sem ekki ganga jafn langt er alls ekki skýr. Mikil óvissa
ríkir um hvar draga skuli mörkin. Hvað sem því líður er þó ljóst að eðlilegt er
að gera þá kröfu að fyrirmæli samkeppnisráðs um að skipta hreinlega upp
fyrirtæki og búa til úr því tvö eða fleiri smærri hvíli á ótvíræðri lagastoð þótt
vera kunni að 17. gr. teljist nægilegur grundvöllur undir ráðstafanir sem telja
má skyldar og miða að sama marki en ganga þó mun skemmra.
5. ER HÆGT AÐ LÖGFESTA HEIMILDIR TIL AÐ SKIPTA UPP
FYRIRT ÆKJUM?
Ef komist er að þeirri niðurstöðu að íslensk samkeppnislög hafi ekki að
geyma heimild til að mæla fyrir um skiptingu fyrirtækis í fleiri sjálfstæðar ein-
ingar vaknar sú spuming hvort unnt sé að lögfesta slíka heimild vegna ákvæða
stjómarskrár um friðhelgi eignarréttarins og atvinnufrelsi. Það er tæpast álita-
mál að bókstafleg skipting fyrirtækis með opinberu valdboði felur í sér alvar-
lega takmörkun á friðhelgi eignarréttar og atvinnufrelsi. Telja verður engu að
síður að löggjafinn geti með lögum mælt fyrir um heimildir samkeppnisyfir-
valda til að gefa fyrirmæli um skiptingu fyrirtækja sem eru í markaðsráðandi
stöðu ef næsta ótvírætt er að markmiðum samkeppnislaga verði ekki náð með
öðrum hætti og hagsmunir neytenda gera slíkt nauðsynlegt. Spumingin snýst
aðeins um það hvemig að því skuli staðið.
Umrædd ákvæði stjómarskrárinnar hljóða svo:
75. gr.
Öllum er frjálst að stunda þá atvinnu sem þeir kjósa. Þessu frelsi má þó setja skorður
með lögum, enda krefjist almannahagsmunir þess. I lögum skal kveða á um rétt
manna til að semja um starfskjör sín og önnur réttindi tengd vinnu.
33 Hér má t.d. nefna þann möguleika að ráðandi verslunarkeðju á dagvörumarkaði yrði bannað að
selja bækur þar sem hún verður uppvís að því að nota efnahagslegan styrk sinn til að hindra
samkeppni í bóksölu með t.d. undirboðum, enda hafi önnur mildari úrræði ekki skilað árangri.
Leggja ber áherslu á að þetta er eingöngu nefnt í dæmaskyni sem mögulegt úrræði og engin afstaða
er tekin til þess hvort skilyrði væru til að beita þess konar úrræði við þær markaðsaðstæður sem nú
ríkja á íslandi.
149