Tímarit lögfræðinga - 01.07.2002, Blaðsíða 58

leiðrétta misvægi sem tímabundið kann að verða vegna yfirburðastöðu
einstakra fyrirtækja. Ekki megi aðeins líta til markaðsaðstæðna eins og þær eru
í dag, heldur verði einnig að huga að því hverjar þær kunni að verða að
ákveðnum tíma liðnum. Ennfremur er bent á að samfélagslegt gildi stórra,
ráðandi fyrirtækja geti í rauninni verið meira til lengri tíma litið heldur það tjón
sem and-samkeppnisleg hegðun þeirra kann að valda til skemmri tíma litið.
Sem dæmi má nefna að dreifing dagvöru til neytenda í gegnum stórar
verslunarkeðjur skapar leiðir til að skila ódýrari vöru til neytenda en sú leið að
byggja dreifinguna á fjölmörgum smærri verslunum (kaupmanninum á hom-
inu). Því er haldið fram að víðtækar heimildir ríkisins til að ráðgast með
skipulag markaðarins út frá samkeppnisjónarmiðum geti auðveldlega leitt til
öfga og ofstjómar þar sem markaði er skipt upp milli keppinauta til að tryggja
svokallaða réttláta skiptingu hans. Því er andmælt að skipting fyrirtækja
samkvæmt valdboði sé endilega til þess fallin að auka samkeppni á markaði,
auka framleiðni og lækka verð til neytenda. Óheppilegt sé að ráðskast með
skipulag fyrirtækja eða markaðsaðstæður á hverjum tíma með beinum vald-
boðum. Hafa menn haft um þetta ýmis orð, svo sem að ekki beri að skattleggja
eða refsa fyrir velgengni sem menn hafa notið með lögmætum hætti.
Aðrir leggja áherslu á að eðlileg samkeppni sé meginforsenda árangursríks
markaðsskipulags og hún sé nauðsynleg vegna hagsmuna neytenda. Hana verði
því að leitast við að tryggja með öllum ráðum. Skýrar heimildir ríkisins og
atbeini þess sé nauðsynlegur til að viðhalda eðlilegri samkeppni. Samkeppnis-
reglur og opinbert eftirlit með þeim, sem stutt sé með virkum úrræðum, hafi
fyrir löngu sannað gildi sitt fyrir samfélagið, þótt það byggist annars á frjálsu
markaðskerfi. Hér sé um slíka grundvallarhagsmuni að ræða að réttlætt geti
þvingunarúrræði af því tagi um fjallað er um í þessari grein.
6. HELSTU NIÐURSTÖÐUR
Valdboðin skipting markaðsráðandi fyrirtækja til að ná samkeppnislegum
markmiðum er þekkt úrræði í rétti ýmissa ríkja.
Urræði þetta er þó ekki að finna í evrópskum samkeppnisrétti, nema þegar
um er að ræða ólöglegan samruna. Ráðagerðir eru um að lögfesta það, en um
þær er deilt.
Islensku samkeppnislögin hafa ekki að geyma skýrar heimildir til að mæla
fyrir um uppskiptingu markaðsráðandi fyrirtækja, hvorki vegna tiltekinna brota
þeirra né sem almennt úrræði til að breyta markaðsaðstæðum án tillits til
tiltekinna brota. A hinn bóginn er sennilega unnt að beita ýmsum öðrum
úrræðum sem skyld eru uppskiptingu sem þó ekki ganga jafn langt, svo sem
fyrirmælum um að fyrirtæki skuli hætta tilteknum þáttum starfsemi sinnar eða
eftir atvikum selja tilteknar eignir.
Ákvæði stjómarskrárinnar um friðhelgi eignarréttarins og atvinnufrelsi
standa því ekki í vegi að settar verði í lög heimildir til að mæla fyrir um
uppskiptingu markaðsráðandi fyrirtækja, enda krefjist almannahagsmunir þess
að mati löggjafans að slíkar heimildir séu í lögum.
152