Árbók Háskóla Íslands - 01.01.1984, Blaðsíða 13

Ræður rektors Háskóla íslands
11
ingi né alþýða. Veðurbitnir voru þessir
menn, veðurbitið var stórlæti þeirra,
markað reynslunni, temprað af köldum
allsgáa...
Menn voru á þeim dögum ekki að
bruðla bókfellinu, þeir skrifuðu yfirleitt
ekki um annað en það, sem nauðsynlegt
eða merkilegt þótti. Sagnaritun erlendis
var tvenns konar: í fyrsta lagi kirkjuleg —
kirkjusaga einhvers lands, klausturssaga,
ævisögur kirkjuhöfðingja og helgra manna
— en í annan stað veraldleg, og beindist þá
mestmegnis að þjóðhöfðingjum, konung-
um, jörlum og öðrum tignarmönnum, ævi
þeirra og styijöldum. Dreifing „konungs-
blóðsins“ meðal íslendinga gerir þeirra
aðstæður aðrar. Þeir líta nógu stórt á sjálfa
sig til að veruleikinn umhverfis þá — eða
hið sögulegasta í honum — verði svo
merkilegur í augum þeirra, að þeir geri
hann að söguefni. Og þeir láta sér ekki,
þegar um innlend efni er að ræða, nægja að
skrifa um höfðingja; stétt og stöðu horfa
þeir ekkert í, ef söguhetjan er afreksmað-
ur.“
Undanfarna mánuði hefur mikið verið
um það talað meðal þjóðarinnar, að nú
fari hagur versnandi; alls staðar blasi við
erfiður hagur fyrirtækja atvinnulífsins, út-
flutningsatvinnuvegir okkar eigi við mikla
örðugleika að stríða og skuldir hrannist
upp erlendis. En til þess eru erfiðleikarnir
að sigrast á þeim. Það er greinilegt að þið
þurfið ekki að gráta, kandídatar góðir, eins
og Alexander mikli grét í æsku yfir því, að
ekkert yrði eftir ógert handa honum sakir
dugnaðar föðurins.
Utlendum mönnum verður tíðrætt um
samstöðu þá og fjölskyldubönd sem tengja
Islendinga saman. Þessi sjálfsvitund ís-
lendinga er í beinu samhengi við megin-
hugmyndina að baki háskóla. Háskóli
nefnist á alþjóðamáli Universitas, sem
táknar altækt samband eða samfélag
fræðimanna á ólíkum sviðum sem vinna
allirað settu marki: að auka á þekkinguna
og reyna að skilja hið óþekkta og óskiljan-
lega. Snorri Sturluson talaði um andlega
spekt og átti þar með við djúpan skilning á
fyrirbærunum í kringum okkur.
Hugmyndin að baki nafnsins Universi-
tas mótaðist að vísu á miðöldum, þegar
þekking vísindanna var ekki víðtækari en
svo, að einstakir fræðimenn gátu haft hana
alla að heita má á valdi sínu og voru jafn-
vígir á náttúruvísindi og það sem menn nú
nefna hugvísindi. En engu að síður er hin
gamla hugmynd ennþá leiðarljós um sam-
eiginlega leit þjóðanna að aukinni þekk-
ingu í öllum greinum og um samstarf og
samvinnu manna á ólíkum sviðum um
dýpri skilning á náttúrunni, manninum og
þjóðfélaginu.
Nú leggið þið upp héðan, kæru kandí-
datar, og vil ég þakka ykkur samfylgdina
og árna ykkur heilla á þeirri starfsbraut
sem framundan er. Þið hafið valið ykkur
leið, kosið ykkur starfsvettvang, hvert og
eitt ykkar. í þeirri lífsbaráttu og þeirri lífs-
nautn, sem framundan er, þarf íslenska
þjóðin á ykkur að halda. Og þjóðin væntir
þess, að þið eflið með ykkur kjark, von og
stórhug.
Á sjötíu ára afmæli háskólans mælti dr.
Steindór Steindórsson, fyrrverandi skóla-
meistari, nokkur orð fyrir hönd þeirra
beggja heiðursdoktoranna og ræddi um þá
erfiðleika sem náttúruvísindamenn áttu
við að etja fyrr á árum vegna algjörs Ijár-
skorts og erfiðleika á því að afla sér rann-
sóknartækja. Hann sagði: „Menn með
stórhug vantar ætíð eitthvað til að fylgja
eftir sinum stórhug."
Við allar aðstæður er það lykillinn að
þeim dyrum, sem liggja til lífshamingju,
að eiga stórhug, að brenna af áhuga og að
setja markið hátt. Sá sem á von og trú er
trúfastur sínu markmiði og missir ekki
sjónarafþví.
Að svo mæltu óska ég ykkur og Ijöl-
skyldum ykkar Guðs blessunar um alla
framtíð.