Heilbrigðismál - 01.06.1991, Qupperneq 10

HEILBRlGÐISRÁÐUNFiTIÐ / Ljósm\ndarinn
Hvað borðum við?
Um könnun á mataræði Islendinga
Grein eftir Laufeyju Steingrímsdóttur
Á síðastliðnu ári var gerð viða-
mikil könnun á mataræði íslend-
inga á vegum Heilbrigðisráðuneyt-
is og Manneldisráðs. Niðurstöður
könnunarinnar sýna fæðuvenjur
nútíma íslendinga í allri sinni
margbreytni eftir aldri, búsetu og
aðstæðum fólks. Auk þess varpa
þær ljósi á helstu kosti og ann-
marka íslensks mataræðis.
Könnunin fór fram víðsvegar á
landinu og voru þátttakendur 1240
talsins á aldrinum 15 til 80 ára. Sér-
þjálfaðir spyrlar ræddu við þátttak-
endur á heimili þeirra, vinnustað
eða á heilsugæslustöð og tók hvert
viðtal rúma klukkustund. Könnun-
araðferðin nefnist 7iæringarsaga og
felst í þvf að spurt er um almennt
mataræði, máltíðaskipan og auka-
bita og hvaða fæðutegundir séu al-
gengastar á hverjum tíma dags.
Tilgangurinn með öflun slfkra
upplýsinga er ekki síst sá að geta
veitt betri og markvissari fræðslu
um mataræði og hollustu. Væntan-
lega munu niðurstöðurnar koma
víðar að gagni, bæði við stjórnun
heilbrigðismála og rannsóknir á
heilsufari í landinu.
Einstök blanda
Engin þjóð í víðri veröld borðar
og drekkur eins og íslendingar.
Mataræði nútíma íslendinga er
einstök blanda rammíslenskra mat-
arhefða og erlendra áhrifa, sjoppu-
menningar og heilsubylgju.
Öll meðalmennska virðist eiga
lítið upp á pallborðið hjá íslending-
um, að minnsta kosti hvað varðar
neysluvenjur. Það vekur athygli
þegar borin er saman neysla is-
lendinga og annarra Evrópuþjóða
að við sláum hvert metið á fætur
öðru, ýmist vegna mikillar eða
óvenju lítillar neyslu á einstökum
matvörum. Ekki eru þessi met öll
jafn eftirsóknarverð þótt öðrum
vildum við síst glata því í þeim fel-
ast helstu og bestu kostir íslenskrar
matarmenningar. Við getum stært
okkur af því að borða meira af fiski
en nokkur önnur Evrópuþjóð en
hljótum líka þann vafasama heiður
að eiga Evrópumet í gosdrykkja-
neyslu. Nýmjólkurneysla er hér
meiri en víðast hvar í álfunni og
kindakjöt borðar engin Evrópu-
þjóð í sama mæli og íslendingar,
en þegar röðin kemur að grænmeti
vermum við neðsta sætið og sömu
sögu er að segja um fæðu úr jurta-
ríkinu almennt.
Hvaða lærdóm getum við dregið
af þessum staðreyndum? Borða ís-
lendingar nægilega hollan mat?
Úrbóta þörf
Því er ekki að neita að ýmsilegt
gæti betur farið í mataræði íslend-
inga. Lítil notkun grænmetis og
annarrar jurtafæðu auk mikillar
fituneyslu eru án efa þeir ókostir
sem þyngst vega, að minnsta kosti
ef góð heilsa og hollusta er höfð að
leiðarljósi við fæðuval. Fyrir fáein-
um árum birtu heilbrigðisyfirvöld
sérstök markmið í manneldismál-
um, þar sem lögð var áhersla á
hófsemi í notkun fitu og sykurs en
því ríflegri neyslu grænmetis og
ávaxta, kornvöru, fiskmetis og
fituminni mjólkur- og kjötvara.
Þegar niðustöður könnunarinnar
eru bornar saman við manneldis-
markmiðin kemur skýrt í ljós að
enn eigum við nokkuð langt í land
með að ná settu marki. Fita í ís-
lensku fæði er að jafnaði 41 af
hundraði orkunnar, en markmiðið
hljóðar upp á 35 af hundraði eða
minna. Þarna ber töluvert á milli
jafnvel svo að mörgum gæti þótt
nánast ógjörningur að ná því
marki án gjörbyltingar í íslenskum
matarvenjum og matarmenningu.
Sem betur fer kemur annað í ljós
við nánari athugun.
Fituríkur matur með litlu græn-
meti er auðvitað engin ný bóla í
mataræði íslendinga. Þeir sem eru
komnir yfir miðjan aldur muna þá
tíð þegar grænmetisneysla tak-
markaðist við soðnar rófur að
ógleymdum grænum baunum með
sunnudagssteikinni. Einnig hversu
gaumgæfilega hver einasta hvít
fituarða var nýtt til matar og hvílfk
sóun hefði þótt fyrir fáum áratug-
um að skera hverja ljósleita fitu-
tægju burtu af kjöti, eins og nú er
gjarnan gert. Fitan var verðmæti,
Hvernig smyrðu brauðið? Þetta
einfalda atriði hefur mikil áhrif á
fituneysluna. . . .
10 HEILBRIGÐISMÁL 2/1991