Heilbrigðismál - 01.06.1991, Page 26

Lyfjamisnotkun og íþróttir
Grein eftir Pétur Pétursson og Ingvar Póroddsson
Á síðustu árum hefur dægur-
málaumræðan hjá okkur af og til
beinst að lyfjamisnotkun íþrótta-
og vaxtarræktarfólks. Því miður
hefur hér ekki reynst vera um neitt
dægurmál að ræða, heldur anga af
alþjóðlegu stórvandamáli sem síð-
ustu þrjá til fjóra áratugina hefur
unnið íþróttum óbætanlegt sið-
ferðilegt tjón. Hérlendis virðist
lyfjamisnotkun aðeins bundin við
fáar greinar og í viðtölum fjölmiðla
við kraftlyftinga- og vaxtarræktar-
menn að undanförnu hefur komið
fram alveg ótrúleg fáfræði og and-
varaleysi gagnvart skaðsemi þess-
ara lyfja. Þykir okkur því ástæða til
að fræða lesendur lítillega um
þessi mál.
Hvaða lyf eru misnotuð?
Alþjóða Ólympíunefndin hefur
sett ákveðna lyfjaflokka á bannlista
og er leitað skipulega að vísbend-
ingum um neyslu slíkra lyfja með
blóð- og þvagrannsóknum. Þar er
m.a. um að ræða örvandi geðlyf
(amfetamín, kókaín o.fl.), lyf með
örvandi verkun á hjarta og æða-
kerfi eða miðtaugakerfi, sterk
verkjalyf með verkun á miðtauga-
kerfi og loks lyf með verkun karl-
hormóna, sem eru af flokki stera
og verða hér tekin til sérstakrar
umfjöllunar þar sem okkur er
minna kunnugt um notkun hinna
lyfjaflokkanna hérlendis. Til fróð-
leiks má svo minna á eitt dæmið
enn um misnotkun læknisfræðinn-
ar í markaðsheimi íþróttanna, en
það eru blóðgjafir fyrir íþróttamót,
sem nokkuð hafa rutt sér til rúms
innan íþróttagreina þar sem veru-
legs þols er krafist.
Hvaða dhrifum er sóst eftir?
Samkvæmt ofanskráðu vonast
misnotendur eftir að öðlast: 1.
Aukinn sigurvilja og keppnis-
hörku. 2. Aukna snerpu í við-
bragði. 3. Aukið vöðvamagn og
kraft. 4. Aukið úthald. 5. Verkja-
stillandi áhrif.
Við munum hér á eftir einskorða
umfjöllun okkar við karlhormón-
in, sem virðast á einn eða annan
hátt færa misnotandann nær fjór-
um fyrst töldu markmiðunum,
þótt nokkuð sé deilt um verkun
þeirra.
Karlhormón þessi eru í læknis-
fræðilegum tilgangi notuð við
sjúklegt ástand með vefjaniður-
broti og til að bæta karlmönnum
upp vanstarfsemi kynkirtla þeirra.
Þar vega þyngst uppbyggjandi
áhrif hormónanna á vöðva og auk-
in nýting á eggjahvítuefnum (pró-
tínum). Hjá börnum og konum er
einnig auðvelt að sýna fram á þessi
áhrif, en hjá heilbrigðum karl-
mönnum hefur ekki tekist að
sanna bein áhrif á vöðvauppbygg-
ingu á þann gagnrýna hátt sem
krafist er í læknisfræði. Hér virðast
fleiri þættir koma til, sem rugla
myndina, því íþrótta- og vaxtar-
ræktarmennirnir sjálfir taka eftir
umtalsverðri þyngdaraukningu og
vöðvavexti, enda nota þeir tífalda
til hundraðfalda þá skammta sem
notaðir eru í lækningaskyni. Þeir
virðast eflast í þjálfunarhörku sinni
og þola þjálfunina betur en ella.
Skýring þess arna hefur löngum
verið talin stafa af áhrifum horm-
óna þessara á skapgerð og tilfinn-
ingalíf misnotendanna. Hugsan-
lega munum við aldrei höndla
sannleikann í þessum efnum, því
notkun og tilraunir með hormónin
í þeim skömmtum sem keppnis-
fólk notar er ólögleg og fordæmd í
hinum siðmenntaða heimi sakir
aukaverkana. Það breytir þó ekki
þeirri staðreynd að neytendurnir
sjálfir trúa blint á gagnsemi lyfj-
anna og eru dæmi um að þjálfarar
hvetji til neyslu þeirra og telji mis-
notkun hormóna jafnvel forsendu
fyrir árangri. Það torveldar einnig
gagnrýnar rannsóknir á verkun
þessara háu hormónaskammta að
þar sem neyslan er ólögleg byggj-
ast upplýsingarnar mikið á sögu-
sögnum. Útilokað er að fá trúverð-
ugar upplýsingar frá misnotend-
um, fyrr en þeir eru hættir
neyslunni, búnir að breyta afstöðu
sinni til hennar og hafa losað sig
undan hópþrýstingi annarra mis-
notenda.
Hver eru hin
skaðlegu áhrif?
Þegar meta skal áhrif framandi
efna og lyfja á líkamann ber að
hafa í huga hvernig líkaminn
kemst í snertingu við þau. Líkam-
inn er ólíkt varnarlausari gagnvart
lyfi eða efni sem sprautað er inn í
vef eða blóðrás, heldur en sama
efni sem yfirstíga þarf varnir melt-
ingarvegar, húðar eða öndunar-
færa til að komast inn í blóðrásina.
Það verður því að teljast fágætt
virðingarleysi við heilbrigðan lík-
ama sinn að sprauta sig eða láta
sprauta lyfjum í þeim fánýta til-
gangi að öðlast skammvinna frægð
eða fé ellegar fullnægja hégóma-
girnd sinni með karlmannlegu út-
liti. Karlhormóna þessara er bæði
neytt í töflu- og duftformi og í
vökvaformi til ídælingar í vöðva.
Aukaverkanir eru að sjálfsögðu
háðar magni hormónaneyslunnar
og tímalengd hennar. Skaðlegar
aukaverkanir eru sem betur fer
sjaldgæfar og flestar hverfa þegar
neyslu er hætt. Þó eru á því
hörmulegar undantekningar og
um krabbameinsvaldandi áhrifin
er sennilega lítið vitað, því mynd-
un krabbameins tekur oft mörg ár
26 heilbrigðismAl 2/1991