Heilbrigðismál - 01.03.1995, Qupperneq 11

unarefna. Að mati flestra vísinda-
manna vitum við það eitt með
nokkurri vissu að það er hollt og
æskilegt að borða grænmeti og
ávexti og rífleg neysla þessara
fæðutegunda getur dregið úr sjúk-
dómslíkum. Hvaða efni fæðunnar
eru þar að verki er öllu óræðara, og
því alls óvíst að margumrædd and-
oxunarefni séu þar helstu áhrifa-
valdar. Þessu til stuðnings má til
dæmis nefna að þótt margar rann-
sóknir hafi sýnt að fólk sem fær
mikið beta-karóten úr fæðunni fær
síður lungnakrabbamein en þeir
sem fá lítið af þessu vítamíni, varð
engin lækkun á fjölda lungna-
krabbameina í viðamikilli finnskri
rannsókn þar sem þátttakendur
tóku vítamínið í töfluformi í átta ár.
Ástæðan getur einfaldlega verið
fólgin í því að þeir sem fá mikið af
beta-karóteni, C-vítamíni og E-víta-
míni úr fæðunni eiga það nánast
ævinlega sameiginlegt að þeir
borða mikið af grænmeti og ávöxt-
um. Hvort hollusta þess sé öðru
fremur fólgin í trefjunum sem þar
er að finna, í vítamínum, sapónín-
um, flavínum, glykósíðum eða öðr-
um þeim efnum sem nefnd hafa
verið til sögunnar skiptir ef til vill
ekki höfuðmáli þegar allt kemur til
alls. Aðalatriðið er einfaldega að
borða þessa ágætu fæðu.
Garðávextir hafa síður en svo
verið fyrirferðamiklir í daglegu
fæði íslendinga fram til þessa. Árið
1992 var sala og framboð grænmet-
is hér á landi tæp fjörutíu kíló á
mann að frátöldum kartöflum og er
það minna en í nokkru öðru Evr-
ópulandi. Grænmetisneyslan er þó
greinilega að glæðast, salan eykst
stöðugt ár frá ári og áhugi almenn-
ings og smekkur fyrir nýjum teg-
undum leynir sér ekki. Samkvæmt
könnunum Manneldisráðs á matar-
æði Islendinga eru konur heldur
meira fyrir grænmeti en karlar en
áhugaleysi karla einskorðast þó
öðru fremur við salöt og annað
vatnsmikið og orkusnautt græn-
meti. Rótarávextir, baunir, laukur
og kál virðast frekar eiga upp á
pallborðið hjá körlum en svo
heppilega vill til að þessar tegundir
eru einmitt afburða hollar. Þessi
kynjamunur í grænmetisneyslu
kemur sjálfsagt fáum á óvart en hitt
vekur óneitanlega athygli hversu
lítilfjörleg neysla barna og unglinga
er á þessari hollustuvöru. Tíu til
fjórtán ára unglingar láta að jafnaði
inn fyrir sínar varir 37 grömm af
grænmeti á dag en það samsvarar
um hálfum tómati eða einum þriðja
úr gulrót. Minna gat það varla ver-
ið. Kartöfluneyslan er að vísu held-
ur meiri eða um ein lítil kartafla á
dag meðal barna og unglinga í
þéttbýli. Þótt kartöflur teljist ekki
beinlínis til grænmetis eru þær
óneitanlega garðávöxtur og búa yf-
ir mörgum þeim kostum sem ein-
kenna slíka fæðu. Því mætti gjarn-
an leggja meiri áherslu á ágæti kart-
aflna og hollustu í tengslum við
markaðssetningu þeirra og sölu.
Manneldisráð hefur nýlega birt
endurskoðuð menneldismarkmið
fyrir íslendinga. Eins og nærri má
geta er þar lögð megináhersla á
fjölbreytt fæði úr öllum fæðuflokk-
um. Þar sem grænmetið er tví-
mælalaust sá flokkur matvæla sem
helst verður útundan í fæði okkar
Islendinga stendur fjölbreytnin því
aðeins undir nafni að grænmeti
verði áþreifanlegur hluti daglegrar
fæðu á sama hátt og kjöt eða fiskur.
Máltíð telst yfirleitt ákjósanleg að
samsetningu ef grænmeti þekur
um það bil einn þriðja hluta disks-
ins, kjöt eða fiskur annan þriðjung
og kartöflur eða annað meðlæti
þann þriðja. Slík hlutföll eru æði
ólík því sem oft ber að líta á matar-
diskum okkar þar sem örfáar græn-
metissneiðar skreyta diskbarminn.
Grænmeti má að sjálfsögðu útbúa á
marga vegu bæði hrátt, soðið eða
snöggsteikt í svolítilli olíu og auð-
vitað er rétt að nota þær tegundir
sem eru ódýrastar og bestar hverju
sinni. Hvort heldur sem er ferskt,
fryst eða niðursoðið getur græn-
meti breytt hversdagslegri máltíð í
sannkallaða hollustuveislu.
Laufey Steingrímsdóttir, Ph. D., er
næringarfræðingur að mennt. Hún er
forstöðumaður Manneldisráðs ís-
lands.
HEILBRIGÐISMÁL 1/1995 11