Heilbrigðismál - 01.03.1995, Síða 24

Teikniþjónustan
tíðni magakrabbameins í íslending-
um hefur verið ein sú hæsta í heim-
inum. í Heilbrigðisskýrslum ár-
anna 1881-1954 voru tilgreindir 7250
sjúklingar með krabbamein á ís-
landi og þar af 2544 eða 35% með
magakrabbamein. Krabbameins-
skrá Krabbameinsfélags íslands
geymir síðan upplýsingar um 1759
karla og 934 konur sem greindust
með þetta krabbamein á tímabilinu
1955-1993. Tölurnar í eldri ritum eru
byggðar á læknisskoðunum og
sjúkdómseinkennum nær eingöngu
og er líklegt að flest æxli í kvið
ásamt meltingaróþægindum hafi
verið kölluð magakrabbamein,
enda ekki fjarri sanni.
Skýringa leitað
Með grein sinni í Læknablaðinu
1954 var Júlíus Sigurjónsson próf-
essor fyrstur til að benda á fræði-
legan hátt á háa tíðni magakrabba-
meins í íslendingum. Árið 1955 rit-
Árleg tíðni krabbameina í íslend-
ingum á árabilinu 1960-1989. Ný-
gengi magakrabbameins lækkaði
jafnt og þétt hjá báðum kynjun en
hækkun varð á nýgengi allra
krabbameina samanlagðra. Hjá
körlum varð hækkunin mest
vegna krabbameina í blöðruháls-
kirtli og lungum og hjá konum
vegna krabbameina í brjóstum og
lungum.
aði Níels Dungal prófessor síðan
þrjár greinar í erlend tímarit um
magakrabbamein í Islendingum
þar sem hann, auk þess að benda á
hina háu tíðni æxlisins miðað við
aðrar þjóðir, setti fram hugmyndir
sínar um tengsl þess við fæðu. Eftir
þvf sem næst verður komist var á
þessum árum sáralítið farið að
skrifa um þátt fæðu í myndun
krabbameins í maga og virðist því
Dungal þar hafa verið í fararbroddi
með því að benda á mikla neyslu
saltaðs og reykts matar á íslandi. í
erlendri grein, sem birt var árið
1961 um orsakir krabbameins í
maga var fjallað um Evrópuþjóðir
með háa tíðni magakrabbameins og
var bent á að þar væri mikil neysla
saltaðrar fæðu. Töldu höfundar að
saltið, sem í sumum tilfellum var
10-30% í pæklinum sem fæðan var
lögð í, ylli magaslímhúðarbólgu.
Vitnað var í nokkrar greinar um
efnið frá þessum þjóðum og var sú
elsta frá 1955 eða sama tíma og
greinar Níelsar Dungals birtust en
hinar voru yngri. Ekkert virðast
þessir erlendu höfundar hafa velt
fyrir sér reyktum mat í þessu sam-
bandi og er því mjög líklegt að
hugmyndir Dunglas hafi verið þær
fyrstu um efnið og standa þær
raunar enn óhaggaðar í grundvall-
aratriðum.
Árið 1959 birtist erlend grein um
marktæk tengsl milli mengunar
andrúmlofts og hárrar tíðni maga-
krabbameins á vissum svæðum í
Bretlandi. Taldi höfundur að
óhreinindi úr loftinu sem voru
tjara, aska og aðrar smáagnir auk
reyks bærust í fæðu og þannig í
maga fólksins. Árið 1969 birtist
önnur grein frá Bretlandi um reyk-
og brennisteinsoxíðs-mengun í
andrúmslofti og tengsl þess við
magakrabbamein. Taldi höfundur
tvo möguleika fyrir hendi; annað
hvort að þessi efni bærust fyrst til
lungna en síðan í maga á þann hátt
að fólk gleypti mengaðan hráka eða
að fæða mengaðist beint frá and-
rúmslofti. Sama ár var birt niður-
staða rannsóknar frá Bandaríkjun-
um þar sem kom fram að dánar-
tíðni vegna magakrabbameins væri
tvöfalt hærri þar sem loftmengun
var mikil miðað við landssvæði
með litla loftmengun.
Hugmynd Dungals um orsaka-
samband milli magakrabbameins
og sóts í drykkjarvatni í Vest-
mannaeyjum kom fyrst á prenti í
frægri grein hans í tímariti banda-
ríska læknafélagsins 1961. Fleiri
höfðu þá velt þessu hugsanlega or-
sakasambandi fyrir sér.
Niðurstöður kannana Níelsar
Dungals og Júlíusar Sigurjónssonar
á tengslum magakrabbameins við
atvinnu hafa líklega verið með
þeim fyrstu sem fram komu þótt
athuganir í Kaupmannahöfn hefðu
bent til þess nokkru fyrr. Margir
hafa ritað um þetta efni og ekki síst
bent á tengsl við þjóðfélagsstöðu og
efnahag sem tengist atvinnu náið
og virðist það vera nokkuð algilt að
magakrabbamein sé algengara hjá
þeim sem búa við verri efnahag.
Hrafn Tulinius og Helgi Sigvalda-
son hafa sýnt fram á að enn er
breytileg tíðni magakrabbameins
eftir atvinnugreinum íslendinga.
Tæpast er hægt að tala um veruleg-
an mun á þjóðfélagsstöðu og efna-
hag fólks á íslandi á seinni áratug-
um sem mikilvægan þátt í þessu
sambandi þótt svo kunni að vera
hjá öðrum þjóðum og er því líkleg-
ast að fæðuþættir séu mest ríkjandi
hjá okkur.
Tilraunir Bandaríkjamannsins R.
Warwick Armstrong á árunum
1963-1967 til að finna samband milli
myndunar krabbameins og snefil-
efna í fæðu íslendinga eru forvitni-
Nýgengi krabbameins
Árleg tíðni miöaö viö 100.000
250
200
150
100
Karlar
Brjóst
Lungu
Annaö
Magi
1960-69 1970-79 1980-89 1960-69 1970-79 1980-89
24 HEILBRIGÐISMÁL 1/1995