Fréttablaðið - 16.10.2010, Blaðsíða 28

28 16. október 2010 LAUGARDAGUR
Rebia Kadeer, sem barist hefur fyrir
réttindum Úígúra, ásamt Dalaí Lama,
leiðtoga Tíbeta, sem búið hefur hálfa öld
í útlegð á Indlandi. Kadeer var rekin úr
landi árið 2004 eftir að hafa setið sjö ár í
fangelsi, þar af tvö ár í einangrunarklefa.
Þótt Úígúrar og Tíbetar teljist til minni-
hluta í Kína eru þetta fjölmennar þjóðir.
Úígúrar í Kína eru líklega um ellefu millj-
ónir og Tíbetar um fimm milljónir.
Hu Jia, fæddur 1973, hefur tekið þátt í
baráttu fyrir lýðræðisumbótum í Kína
og lagt sérstaka áherslu á málstað
alnæmissjúkra. Einnig hefur hann barist
fyrir því að pólitískir fangar verði látnir
lausir. Hann var síðan handtekinn sjálfur
árið 2006 og síðan aftur árið 2007 og
situr í fangelsi, eins og Liu Xiaobo, en
á að losna út á næsta ári. Í vor bárust
fréttir af því að hugsanlega væri hann
alvarlega veikur.
Wei Jingsheng, fæddur 1950, hefur
áratugum saman verið einn þekktasti
andófsmaður Kína. Hann var fyrst hand-
tekinn árið 1979 og losnaði ekki fyrr en
sextán árum síðar, árið 1993, en var svo
handtekinn aftur nokkru síðar. Hann var
rekinn úr landi árið 1997, eins og fleiri
kínverskir andófsmenn, og sendur til
Bandaríkjanna, að mestu fyrir tilstilli Bills
Clinton forseta, og þar býr hann enn.
Bao Tong, fæddur 1932, var háttsettur
embættismaður í Kína og studdi sem
slíkur lýðræðisumbætur, en sagði af sér
1989 þegar Deng Xiaoping, þáverandi
leiðtogi Kommúnistaflokksins, tók
ákvörðun um að brjóta á bak aftur
mótmælin á Tiananmen-torgi. Hann var
handtekinn nokkrum dögum áður en
herinn réðst til atlögu gegn mótmælend-
um. Hann býr nú í Peking, nánast í stofu-
fangelsi, undir ströngu eftirliti yfirvalda.
Friðarverðlaunahafi ársins, sem nú situr
í fangelsi í Kína fyrir „undirróður gegn
ríkisvaldinu“, og eiginkona hans, sem er
í stofufangelsi á heimili þeirra í Peking.
Liu Xiaobo tók virkan þátt í lýðræðis-
hreyfingunni á Tiananmen-torgi árið
1989. Hann var aðalhöfundur mannrétt-
indaskrárinnar Charter O8, sem 350
kínverskir menntamenn undirrituðu
árið 2008. Árið eftir var hann dæmdur í
ellefu ára fangelsi.
B
aráttufólk fyrir mannrétt-
indum í Kína hefur þurft
að fórna miklu fyrir hug-
sjónir sínar. Sumir sjálfu
lífinu, aðrir frelsi sínu og
velferð. Margir hafa flúið
land og þar með glatað tengslum við
fjölskyldu, vini og átthagana.
Kínversk stjórnvöld segjast ekkert
skilja í þessu. Mannréttindi séu tryggð
í stjórnarskrá landsins og embættis-
mannakerfið eigi að tryggja öllum gott
líf eftir því sem framast er unnt í stóru
landi þar sem fátækt hefur til skamms
tíma verið hlutskipti flestra íbúa lands-
ins, og þar sem enn er mikið starf
óunnið við að útrýma henni.
Bréf frá sendiráði
Í tölvupósti sem sendur var í vikunni til
ritstjórnar Fréttablaðsins frá kínverska
sendiráðinu í Reykjavík er bent á upp-
lýsingar, sem eiga að draga fram sann-
leikann um Liu Xiaobo, kínverska rit-
höfundinn sem hlýtur friðarverðlaun
Nóbels í ár.
Þar segir að friðarverðlaunahafinn
hafi árum saman fengið greiddar stórar
fjárhæðir frá bandarískum stjórnvöld-
um. Mest muni þar um 916.950 dollara,
eða rétt um hundrað milljónir króna,
frá bandarísku samtökunum NED, en
sú skammstöfun stendur fyrir National
Endowment for Democracy.
Í bréfinu frá kínverska sendiráð-
inu, sem reyndar er ekki undirritað,
eru birtar fullyrðingar um að NED sé
í reynd „borgaralegur armur“ banda-
rísku leyniþjónustunnar CIA.
„Í því ljósi,“ segir í bréfinu, „verður
ákvörðun friðarverðlaunanefndar Nób-
els að pólitískum launráðum, og Liu Xia-
obo verður útsendari Bandaríkjanna.“
Harkaleg viðbrögð
Viðbrögð kínverskra stjórnvalda við
ákvörðun norsku Nóbelsnefndarinnar
voru harkaleg. Hún var sögð smánarleg
og vanvirðing við hugsjón Nóbelsverð-
launanna. Liu Xiaobo sé glæpamaður
sem hafi hlotið dóm samkvæmt kín-
verskum lögum. Kínverjar höfðu í hót-
unum við Noreg um að samskipti ríkj-
anna myndu nú versna.
Norðmenn hafa svarað því til að geri
Kínverjar alvöru úr hótunum sínum
verði það ekki til að bæta álit þeirra út
á við.
Kínverjar hafa reyndar strax gert
alvöru úr þeim, með því að afboða eða
mæta ekki á fundi og ráðstefnur með
Norðmönnum síðan tilkynnt var um
Nóbelsverðlaunin.
Ábyrgð Kínverja
Í rökstuðningi norsku Nóbelsnefndar-
innar fyrir úthlutun verðlaunanna í ár
segir að kínversk stjórnvöld séu brotleg
við bæði alþjóðasáttmála og mannrétt-
indaákvæði eigin stjórnarskrár. Vegur
Kína hafi batnað mjög undanfarið með
sterkari efnahag og auknum áhrifum í
heiminum.
„Hinni nýju stöðu Kína hlýtur að
fylgja aukin ábyrgð,“ segir nefndin og
hrósar Liu Xiaobo fyrir að hafa áratug-
um barist fyrir því að mannréttindi séu
virt í Kína.
Nóbelsnefndin bendir á að hann sé
engan veginn eini Kínverjinn, sem
staðið hefur í þeirri baráttu jafnt innan
sem utan Kína. Sú þunga refsing, sem
hann hefur hlotið af hálfu kínverskra
stjórnvalda, hafi hins vegar gert hann
að „fremsta fulltrúa þessarar víðtæku
baráttu fyrir mannréttindum í Kína“.
Skert mannréttindi
Mannréttindasamtök á borð við Amnesty
International og Human Rights Watch
hafa áratugum saman gagnrýnt kín-
versk stjórnvöld fyrir margvísleg brot á
þeim grundvallarréttindum sem tryggja
ber öllum mönnum.
Þar munar hvað mestu um hömlur á
tjáningarfrelsi og trúarfrelsi, veikburða
dómskerfi sem stjórnvöld skipta sér
óspart af, réttindaleysi fanga og hömlu-
litla notkun dauðarefsingar, bágborin
verkalýðsréttindi og harkalega fram-
komu gegn minnihlutahópum á borð við
Tíbeta og Úígúra.
Í ársskýrslu Amnesty International
fyrir árið 2009 segir meðal annars að
einstaklingar, sem barist hafa fyrir tján-
ingarfrelsi, fundafrelsi og samkomu-
frelsi hafi átt það mjög á hættu að verða
fyrir áreitni af hálfu stjórnvalda. Þeir
hafi margir verið handteknir eða settir
í stofufangelsi, og jafnvel sætt pynting-
um eða annarri illri meðferð. Fjölskyld-
ur þeirra hafi einnig verið áreittar, þar
á meðal börn, og lögfræðingar sem taka
mál þeirra að sér eigi einnig á hættu að
verða fyrir áreitni.
„Dómskerfið er enn mjög viðkvæmt
fyrir pólitískum afskiptum,“ segir í
ársskýrslunni. „Dómstólar, saksókn-
araembætti og lögregla eru undir
eftirliti kínverska Kommúnistaflokks-
ins. Stjórnvöld hafa beitt víðtækum og
óljósum ákvæðum hegningarlaga um
ríkisöryggi og „ríkisleyndarmál“ til að
þagga niður andóf og refsa þeim sem
varið hafa mannréttindi.“
Samstillta samfélagið
Kínversk stjórnvöld hafa stundum lýst
því yfir að einstaklingurinn eigi ekki
að njóta forgangs umfram samfélags-
heildina. Réttindi einstaklings geti því
þurft að víkja þegar samfélagsheildin
er í hættu.
Þessi hugmynd um forgang heildar-
innar er eitur í beinum mannréttinda-
sinna, sem leggja alla áherslu á algildi
mannréttinda.
Kínverjar hafa hins vegar, sumir
hverjir, haldið því fram að hið ófrávíkj-
anlega algildi mannréttinda sé vestræn
hugmynd, sem eigi einfaldlega ekki
heima í austrænu samhengi.
„Samstillta samfélagið“ er hugtak,
sem kínverskir ráðamenn segja grund-
völl austrænnar mannréttindahugsunar.
Í samstilltu samfélagi vinna allar ein-
ingar samfélagsins saman að velferð
heildarinnar. Þeir sem beina spjótum
sínum að öðrum einingum samfélags-
ins, til dæmis með gagnrýni á opin-
berum vettvangi, eru þar með að grafa
undan heildinni, jafnvel þótt gagnrýnin
eigi kannski við rök að styðjast.
Afskipti af innanríkismálum
Allri utanaðkomandi gagnrýni á
ÁNÆGÐIR MEÐ SIG Hu Jintao forseti og Wen Jiabao forsætisráðherra á löggjafarsamkomu í vor. Wen Jiabao hefur und-
anfarið gefið út yfirlýsingar um að gera þurfi einhverjar lýðræðisumbætur í Kína. Í gær hófst fundur Kommúnistaflokks-
ins um nýja fimm ára áætlun efnahagslífsins, en á þeim fundi má hugsanlega búast við tíðindum af leiðtogaskiptum,
sem gætu orðið eftir tvö ár. NORDICPHOTOS/AFP
Ró kínverskra valdhafa raskað
Enn á ný beinist athygli umheimsins að mannréttindaástandinu í Kína, að þessu sinni vegna úthlutunar Nóbelsverðlaunanna.
Kínverskir ráðamenn bregðast jafnan ókvæða við gagnrýni frá Vesturlöndum. Þeir hafa sagt samfélagsheildina eiga að ganga
fyrir réttindum einstaklinga og frábiðja sér afskipti af innanríkismálum. Guðsteinn Bjarnason kynnti sér ástandið og viðbrögðin.
mannréttindaástandið í Kína hafa
þarlend stjórnvöld síðan vísað á bug
sem ólíðandi afskiptum af kínversk-
um innanríkismálum. Sjálfir telja
kínverskir ráðamenn sig hafa passað
sig vel á því að skipta sér ekkert af
innanríkismálum annarra landa, eins
og þeir skilgreina þau í það minnsta,
til þess að verða nú ekki uppvísir að
ósamkvæmni.
Allt þetta breytir því ekki að í Kína
hefur fjöldi fólks lagt á sig gríðarlegar
mannraunir til að reyna að hafa áhrif á
ráðamenn, í þá átt að hin algildu mann-
réttindi, sem Kínverjar hafa skuld-
bundið sig til að virða með undirrit-
un alþjóðlegra mannréttindasáttmála,
verði í raun virt.
Kína er fjölmennt land og ekki er
fyrirsjáanlegur þar neinn hörgull á
fólki sem vill breyta ástandinu til hins
betra, þrátt fyrir skilningsleysi stjórn-
valda á þeirri baráttu.
Nokkur dæmi um fólk sem stað-
ið hefur uppi í hárinu á kínverskum
ráðamönnum, má sjá á myndum hér á
síðunni.
Ýtt við stjórnvöldum?
Vera kann að breytingar séu nú í sjón-
máli á þessari afstöðu kínverskra ráða-
manna. Úthlutun Nóbelsverðlauna til
Liu Xiaobo gæti ýtt við mörgum Kín-
verjum, bæði úr röðum almennings
sem hinna sem völdin hafa.
Nú þegar hafa hundrað kínverskir
baráttumenn fyrir mannréttindum, þar
á meðal lögfræðingar og aðrir mennta-
menn, skrifað bréf til stjórnvalda, þar
sem þau eru hvött til þess að láta Liu
lausan.
Einnig hafa 23 öldungar í kínverska
Kommúnistaflokknum skrifað opið bréf
til stjórnvalda, þar sem þeir hvetja til
þess að tjáningarfrelsið verði virt.
Bréfið var sent fáum dögum eftir
tilkynningu Nóbelsnefndarinnar, en
meiru skiptir ef til vill að nú er að hefj-
ast í Kína fundur Kommúnistaflokksins
þar sem næsta fimm ára áætlun efna-
hagslífsins verður afgreidd.
Umbætur í sjónmáli?
Fylgst verður grannt með því hvort
á fundinum sjáist merki þess hvaða
breytingar verði í æðstu leiðtogastöð-
um flokksins, en leiðtogaskipti eru
næst á dagskrá árið 2012.
Einnig hafa vaknað vonir um að á
fundinum verði ræddar breytingar á
stefnu flokksins í mannréttindamálum,
en Wen Jiabao forsætisráðherra hefur
undanfarið gefið til kynna að flokkur-
inn þurfi að opna fyrir frjálsa og lýð-
ræðislega umræðu í samfélaginu.
„Án stjórnmálaumbóta getur Kína
glatað því sem það hefur nú þegar náð
fram með efnahagsumbótum,“ sagði
hann í ágúst síðastliðnum.
Fyrir fáeinum vikum sagði hann
einnig að kröfur um lýðræði og endur-
bætur í landinu muni brátt verða það
sterkar, að ekki verði hægt að standa
gegn þeim.
Borgarar Al-
þýðulýðveld-
isins Kína
njóta mál-
frelsis, fjöl-
miðlafrelsis,
fundafrelsis,
félagafrelsis,
fjöldagöngu-
frelsis og
mótmæla-
frelsis.
35. grein kínversku
stjórnarskrárinnar
LIU XIAOBO OG LIU XIA BAO TONG WEI JINGSHENG HU JIA OG ZENG JINYAN ÞJÓÐERNISMINNIHLUTAR