Fréttablaðið - 16.10.2010, Blaðsíða 12

12 16. október 2010 LAUGARDAGUR
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
HELGAREFNI: Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is MENNING: Bergsteinn Sigurðsson bergsteinn@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is og Sólveig Gísladóttir solveig@frettabladid.is
ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
greinar@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Ingibjörg S. Pálmadóttir FORSTJÓRI OG ÚTGÁFUSTJÓRI: Ari Edwald
RITSTJÓRI: Ólafur Þ. Stephensen olafur@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is
Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að
fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í
gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
SPOTTIÐ
ÞORSTEINN
PÁLSSON
AF KÖGUNARHÓLI ÞORSTEINS PÁLSSONAR
Forsætisráðherra kúventi stefnu sinni varðandi skuldavanda heimilanna og tók stöðu með þeim sem
krefjast almennrar niðurfellingar
skulda. Fyrri stefna hafði að vísu
um sumt mistekist í framkvæmd.
Hún byggði hins vegar á ábyrgri
hugsun.
Dómsmálaráðherra hefur geng-
ið enn lengra í loforðum. Fjármála-
ráðherrann hefur á hinn bóginn
reynt að sýna meiri ábyrgð.
Á fjölda funda hefur forsætis-
ráðherra kallaði eftir samstöðu
um almenna skuldaniðurfellingu.
Til andsvara hafa verið forstöðu-
menn stofnana í eigu ríkisins eins
og Landsbankans og Íbúðalána-
sjóðs. Með þessu er verið að færa
pólitíska ábyrgð ráðherra yfir
á undirmenn.
Enginn fjölmið-
ill fjallar um
þá þverstæðu
málsins.
Þá er forstöðu-
mönnum lífeyr-
issjóðanna stillt
upp við vegg.
Forsætisráð-
herra fer fram
á að þeir taki
ákvarðanir um að skerða lífeyri
sjóðsfélaga niður svo að færa megi
fjármuni frá skuldlausum eigend-
um sjóðanna til hinna sem skulda.
Trúlega væri það refsivert athæfi.
Enginn fjölmiðill varpar ljósi á
þessa hlið uppákomunnar.
Forsætisráðherra virðist hvorki
upplifa þetta sem skrípaleik né
stefnubreytingu. Á áratugalöngum
stjórnmálaferli hefur það fremur
verið háttur Jóhönnu Sigurðardótt-
ur að setja fram kröfur fyrir aðra
til að leysa en að taka sjálf þátt í
lausn mála og verja málstað.
Þessi þröngi reynsluheimur er
eina rökræna skýringin á funda-
hringekju síðustu daga. Nú er for-
sætisráðherrann farinn að draga
í land eftir kröftug og ábyrg and-
mæli forseta ASÍ. Mun dómsmála-
ráðherrann hringsnúast með sama
hætti?
Stefnukúvendingin hefur aðeins
staðið í rúma viku. Engu er líkara
en tilgangurinn með henni hafi
helst verið sá að fá aðra til að segja
nei. Eru það stjórnmál nýs tíma?
Segja má að þessi æfing öll lýsi
snotru hjartalagi án ábyrgðar.
Snoturt hjartalag án ábyrgðar
Umræðan um skuldavanda heimilanna og fjárlaga-frumvarpið er prófsteinn á hugmyndir manna
um ábyrga fjármálastjórn. Hann
veit bæði að ríkisstjórninni og
stjórnarandstöðunni.
Lífeyrissjóðirnir eru eina kjöl-
festan sem eftir er í fjármálakerfi
landsins. Forsætisráðherra þekkti
stöðu þeirra fyrir rétt eins og Íbúða-
lánasjóðs og Landsbankans. Marg-
víslegar spurningar vakna því
þegar forsætisráðherra setur jafn
gífurlegar kröfur á lífeyrissjóðina
sem raun ber vitni. Er skynsam-
legt að veikja þessa kjölfestu meir
en orðið er? Hvaða áhrif hefur það
á aðra þætti efnahagsstarfseminn-
ar? Telur forsætisráðherra sig ekki
þurfa að verja framtíðarhagsmuni
lífeyrisþega?
Hvers vegna vill forsætisráðherra
að lífeyrissjóðirnir axli samfélags-
ábyrgð á skuldavanda heimilanna
en ekki ríkissjóður? Er það af því
að ríkisstjórnin treystir sér ekki til
að verja meiri skattahækkanir? Eða
vill hún heldur að þeir sem lægst-
ar tekjur hafa og eru jafnvel undir
skattleysismörkum borgi hlutfalls-
lega til jafns við hina í gegnum
skerðingar á lífeyrisgreiðslum?
Ríkisstjórnin talar jafnan í nafni
réttlætisins. Hvernig telur hún að
það rími við réttætishugtakið að
krefjast þess að skerðingar á elli-
lífeyri verði notaðar til að lækka
skuldir þeirra sem vel ráða við
þær?
Þetta eru aðeins örfáar af þeim
spurningum sem lúta að ábyrgri
fjármálastjórn og réttlæti sem eðli-
legt er að ríkisstjórnin svari. Það
gerir hún ekki að eigin frumkvæði.
Fjölmiðlar hafa ekki spurt. En hvers
vegna hefur stjórnarandstaðan ekki
spurt?
Ábyrgðin og lífeyririnn
Ríkisstjórnin hefur fram til þessa fylgt þeim aðhalds-aðgerðum í ríkisfjármál-um sem mælt er fyrir
um í efnahagsáætlun AGS og fyrri
ríkisstjórn samdi um. Teikn eru á
lofti um að samstaðan um þá ábyrgu
stefnu sé að bresta.
Þannig þótti það efni í fyrstu frétt
á einhverri útvarpsstöð að fjár-
málaráðherra hefði tekið til varna
fyrir fjárlagafrumvarpið. Þetta
fréttamat segir meira en mörg orð
um það hvernig þingmenn stjórnar-
flokkanna líta á ábyrgð sína þegar
kemur að ríkisfjármálunum.
Svo virðist sem ríkisstjórnin hafi
ekki hugsað skipulagsbreytingar í
heilbrigðiskerfinu í botn og því síður
rætt þær til þrautar áður en fjár-
lagafrumvarpið var lagt fram. Nið-
urskurður er þó óhjákvæmilegur.
Nýja Landspítalabyggingin
gleymist svo í þessari umræðu. Líf-
eyrissjóðirnir lána til þeirra fram-
kvæmda. Þeir fjármunir sjást þó
ekki í ríkisbókhaldinu. Hagræðing
í rekstri spítalans á síðan að standa
undir leigugreiðslum til lífeyris-
sjóðanna.
Þetta sýnist vera fullkomlega
ábyrgðarlaust í tvennum skiln-
ingi. Annars vegar er verið að fara
í kringum ríkisbókhaldið með svip-
uðum aðferðum og komu ríkissjóði
Grikklands í þrot. Hins vegar er
óraunhæft að byggingarkostnað-
urinn verði greiddur með lækk-
un launakostnaðar á spítalanum
ofan í þann niðurskurð sem nú á
sér stað. Hvernig á til að mynda að
mæta kostnaði við nýja tækni og
þekkingu?
Hér þarf skýrari svör.
Ábyrgðin og heilbrigðiskerfið
B
ankakreppan sem reið yfir 2008 var ekki séríslenzkt
fyrirbæri, þótt hún yrði dýpri hér en víða annars stað-
ar. Hún hefur leitt af sér eignarýrnun, skattahækkan-
ir, niðurskurð opinberrar þjónustu og aukið atvinnu-
leysi.
Fjármálakreppan hefur komið illa við mörg vestræn ríki en
flest eru þau laus við gjaldmiðilskreppuna sem Íslendingar eiga
við að etja. Írar, Grikkir og Spánverjar glíma við niðurskurð,
skattahækkanir og atvinnuleysi, rétt eins og Íslendingar. Hjá
þeim hefur verðbólgan hins vegar ekki ætt af stað eins og gerðist
hér þegar krónan hrundi, með
tilheyrandi afleiðingum fyrir
kaupmátt fólks. Almenningur
í evruríkjunum hefur heldur
ekki mátt horfa upp á skuldirn-
ar sínar vaxa um tugi prósenta
eins og íslenzk heimili hafa gert.
Hér hafa skuldirnar rokið upp,
annaðhvort vegna þess að þær
eru tengdar við verðbólguna sem tók kipp þegar krónan hrundi
eða vegna þess að þær voru tengdar við erlenda gjaldmiðla. Við
búum sömuleiðis við gjaldeyrishöft og hærri vexti en önnur lönd
sem hafa lent í fjármálakreppu, en hvort tveggja er nauðsynlegt
til að gengi krónunnar falli ekki enn meira. Að þessu leyti er hlut-
skipti almennings á Íslandi tvöfalt verra en í ríkjum sem glíma
eingöngu við fjármálakreppu.
Skuldavandinn sem stjórnvöld einblína nú á er fyrst og fremst
afleiðing gjaldeyriskreppunnar. Umræðan snýst um hvernig hægt
sé að bjarga þeim sem eru verst settir vegna þess að skuldabyrðin
snarjókst. Minna fer fyrir tillögum um hvernig megi koma í veg
fyrir aðra gjaldeyriskreppu og búa íslenzkum almenningi svipuð
lánskjör og tíðkast í nágrannalöndum okkar.
Hagsmunasamtök heimilanna hafa krafizt þess að „lánskjör í
íslenskum krónum verði samkeppnishæf við þau lönd sem Íslend-
ingar hafa gjarnan borið sig saman við,“ eins og talsmaður sam-
takanna orðaði það hér í blaðinu í síðustu viku. Þetta er því miður
óframkvæmanlegt án þess að skipta um gjaldmiðil. Kjör á lánum
í krónum verða aldrei sambærileg við lánskjör þar sem gjaldmiðl-
ar eru stöðugri. Áhættunnar vegna mun enginn lána íslenzkar
krónur nema með einhvers konar verðtryggingu. Af sömu ástæðu
verða vextir hér að vera hærri en í nágrannalöndum til að tryggja
sparnað; enginn vill eiga krónur nema fá álag á vextina.
Augu þeirra sem eru áhugasamir um eignadreifingu í
samfélaginu ættu raunar að beinast sérstaklega að vaxtastiginu,
því að háir vextir stuðla að stórfelldri eignatilfærslu frá skuldur-
um til fjármagnseigenda, jafnframt því sem innlendir og erlendir
gjaldeyrisbraskarar geta hagnazt á vaxtamuninum, á kostnað
lífsgæða almennings.
Það er algeng klisja að leggja eigi aðildarviðræður við Evrópu-
sambandið til hliðar á meðan fengizt sé við „brýnni verkefni“.
Eru mörg verkefni brýnni en að koma okkur út úr gjaldmiðils-
kreppunni með upptöku evrunnar og tryggja íslenzkum heimilum
evrópsk lánskjör? Það mun vissulega taka nokkur ár. Þeim mun
meiri ástæða er til að byrja strax.
Umræðan um skuldavanda snýst um
afleiðingar gjaldeyriskreppu, ekki bankakreppu.
Tvær kreppur
Ólafur Þ.
Stephensen
olafur@frettabladid.is
SKOÐUN