Fréttablaðið - 15.01.2011, Side 32

32 15. janúar 2011 LAUGARDAGUR
E
kkert lát ætlar að verða
á sigurgöngu alfræði-
vefsins Wikipediu, sem
vaxið hefur hraðar en
flestir hefðu trúað þau
tíu ár sem liðin eru frá
upphafi hans.
Fyrsta síðan fór á netið í janúar
árið 2001 og strax næstu vikurnar
var dælt inn á vefinn nýjum síðum
í erg og gríð. Innan tveggja ára
voru greinarnar á Wikipediu orðn-
ar hundrað þúsund talsins, ári síðar
voru þær orðnar tvö hundruð þús-
und og nú eru þær að nálgast tíu
milljónir. Þar af er enska útgáfan
komin með 3,5 milljónir orða og
er þá orðin 25 sinnum stærri en
breska alfræðiritið Encyclopædia
Britannica.
Tólf milljarðar stafa
Alls hafa verið stofnaðar Wiki-
pedíur á nærri 280 tungumálum,
sem reyndar eru afar misjafnar að
gæðum og stærð.
Enska Wikipedian er langstærst,
með 3,5 milljónir greina. Þar á eftir
kemur þýski vefurinn með 1.175
þúsund greinar og síðan sá franski
með 1.055 þúsund greinar. Sam-
tals eru greinarnar í öllum þessum
Wikipedium 17 milljónir talsins.
Efnismagnið er því orðið gífur-
legt og sífellt er verið að bæta við
og lagfæra. Í ensku Wikipediunni
eru nú nærri tólf milljarðar stafa
og nærri tveir milljarðar orða.
Reiknað hefur verið út að 1.500
bindi þurfi til að koma þessu öllu
fyrir á prenti, og hvert bindi væri
þá fimm sentimetra þykkt og 25
sentimetra hátt.
Galopin
Aðalsmerki Wikipediu er að hún er
galopin. Allir geta skrifað í hana.
Allir geta bætt við greinum í safnið
eða bætt við greinar sem aðrir hafa
skrifað, lagfært og breytt.
Hún er að þessu leyti mjög frá-
brugðin öðrum alfræðiritum, sem
leggja metnað sinn í að fá sérfræð-
inga til að skrifa greinar um þau
efni sem þeir þekkja best til.
Þetta er um leið aðalgalli Wikip-
ediu. Hvernig á að vera hægt að
treysta því sem hver sem er getur
hafa skrifað?
Stjórnendur
Wikipedia hefur reyndar
gripið til ýmissa ráðstaf-
ana, sem eiga að tryggja
betur áreiðanleika þess
efnis sem finna má á vef
þessa lifandi alfræðirits.
Mestu munar þar líklega
að þeir sem skrifa reglu-
lega á Wikipediu geta
fengið þar ákveðinn virð-
ingarsess, að minnsta
kosti ef efnið sem þeir
koma með reynist yfir-
leitt vera boðlegt. Þeir
verða stjórnendur eða
möppudýr eins og það er
nefnt í íslensku útgáfunni
af Wikipediu.
Stjórnendurnir geta
skipt sér meira en aðrir
af því efni sem birt er
á Wikipediu. Til dæmis
geta þeir lokað á ein-
staka notendur og þeir
geta læst síðum þannig
að ekki sé hægt að
breyta þeim. Þeir geta
samt sjálfir breytt þess-
um vernduðu síðum og
eytt síðum af Wikipediu.
Þeir geta líka afturkall-
að eyðingu síðna og tekið
aftur skemmdarverk sem
unnin eru á síðum.
Ekki er víst að þetta
dugi þeim sem efast um
áreiðanleika Wikiped-
iu. Alltaf geta slæðst
inn villur og þeir
s e m v i lj a
afvegaleiða
lesendur
og vinna
skemmdarverk á síðum geta alltaf
fundið leiðir til þess.
Fordómar
„Almenna reglan í háskólum er
sú að maður vitnar ekki í alfræði-
rit í ritgerðum, hvort sem það er
Íslenska orðabókin eða Encyclo-
pædia Britannica. Að því leyti
gilda engar aðrar reglur um Wiki-
pe diu,“ segir Magnús Sveinn Helga-
son sagnfræðingur, sem hefur
ekki hikað við að nota Wikipediu
og hvetja nemendur sína til þess.
Hann segir þó að meiri tregðu gæti
til þess að nota Wikipediu í háskóla-
samfélaginu en aðrar alfræðibæk-
ur.
„Maður verður óneitanlega var
við töluverða fordóma hjá mörg-
um kennurum gagnvart Wikiped-
iu. Ég hef samt hvatt nemendur til
að nota hana sem fyrsta stopp til að
glöggva sig á viðfangsefninu, rétt
eins og kennarar hafa alltaf hvatt
nemendur til að nota uppflettirit í
náminu.“
Þótt Wikipedia hafi fyrstu árin
verið harla ófullkomin hefur hún
vaxið og batnað með hverju árinu
sem líður.
„Þær rannsóknir sem ég hef
séð benda til þess að hún sé ekk-
ert óáreiðanlegri en aðrar alfræði-
bækur. Það koma til dæmis alltaf
upp einhverjar villur í Encyclo pæd-
ia Britannica. Það hefur eitthvað
skolast til og það vantar kannski
inn það nýjasta. Gallinn er sá að
þótt ég sjái einhverjar vitleysur í
Britannicu get ég ekkert gert, en
kosturinn við Wikipediu er að not-
endur geta strax gert breytingar.“
Nauðsyn á Íslandi
Magnús segir mikla þörf á því að
efla íslenska vefinn, því ekki verð-
ur horft framhjá því að notkun
Wikipediu er orðin almenn. Ef nem-
endur gætu gengið að upplýsingum
á íslensku myndi það styrkja stöðu
íslenskunnar í fræðasamfélaginu
hér á landi.
„Enn sem komið er nota nemend-
ur aðallega ensku Wikipediuna og
það helgast fyrst og fremst af því
að sú íslenska er ennþá frekar tak-
mörkuð. Ég held að þetta sé vanda-
mál sem íslenskt fræðasamfélag
þarf að taka alvarlega.“
Sjálfur hefur
hann tekið þátt í
því að efla hina
íslensku Wiki-
pediu með því
að láta nemend-
ur sína í Háskól-
anum á Bifröst
skrifa greinar
um námsefnið,
sem var banda-
rísk stjórnmál.
Einnig hefur Salvör Gissurar-
dóttir lagt mikið fram og meðal
annars látið nemendur sína við
Menntavísindasvið Háskóla Íslands
skrifa töluvert inn á Wikipediu.
„Það þarf ekkert svo mikið til
þess að bæta íslensku Wikipediu
mikið. Við mættum gjarnan fá fleiri
til að taka þátt í þessu og skrifa þó
ekki sé nema bara nokkrar færsl-
ur. Til dæmis einhvern sem hefur
brennandi áhuga á breskum bók-
menntum og annan sem veit mikið
um sænsk leikrit. Eftir bara þrjú
ár væri hægt að sjá miklar breyt-
ingar.“
Fámennur hópur
„Það var tiltölulega lítill hópur
sem byrjaði á þessu hér á Íslandi
í kringum 2006, og þetta hefur
alltaf verið frekar lítill hópur,“
segir Smári McCarthy, einn þeirra
Íslendinga sem hafa tekið þátt í að
byggja upp íslensku útgáfuna af
Wikipediu.
Hann giskar á að virki kjarninn
sé kannski 15 til 20 manna hópur,
en þar fyrir utan hefur mjög stór
hópur fólks tekið þátt í að skrifa
efni á íslensku, bæta inn upplýsing-
um og lagfæra. Sjálfur segist hann
reyndar ekki hafa verið mjög virk-
ur upp á síðkastið, en hvetur fólk til
að taka þátt í þessu verki.
„Fólk tekur bara þátt þegar það
getur. Til þess að vera þátttakandi
þarf ekki annað en að fara inn á
síðu og ýta á ‚Breyta‘. Markmiðið
er gott og mikið hefur gerst.“
Ný markmið
Víða um heim fagna aðstandend-
ur Wikipediu í dag tíu ára afmæli
þessa vinsæla vefs með viðburð-
um af ýmsu tagi, þar á meðal hér
á landi þar sem efnt verður til mál-
þings um Wikipediu og vinnslu
með opin rannsóknar- og
kennslugögn.
Vöxtur Wikipediu virð-
ist vera óstöðvandi. Þarna
er kominn að því er virðist
ómótstæðilegur vettvang-
ur fyrir mannkynið til að
safna í þekkingarforða sinn
og gera hann aðgengilegan
öllum.
Sjálfir segjast aðstand-
endur Wikipediu nú, í til-
efni afmælisins, hafa sett
sér þá stefnu að fjölga og
breikka notendahópinn
þannig að hann verði ekki
jafn einhæfur. Sem stend-
ur eru ungir karlmenn á
Vesturlöndum yfirgnæf-
andi meirihluti þeirra sem
skrifa efnið á Wikipediu.
Jimmy Wales, stofnandi
vefsins, segir nauðsynlegt
að fólk víðar að úr heimin-
um taki þátt í skrifunum.
Einnig vill hann sjá fleiri
konur skrifa á Wikipediu.
Hugmyndin er sú að gera
vefinn enn þægilegri í notk-
un en nú er og gera notend-
um enn auðveldara að bæta
efni inn á hann.
Tíu ára vaxtarstökk á vefnum
Wikipedia er tíu ára í dag. Hún virðist vera orðin ómótstæðilegur vettvangur fyrir mannkynið til að safna saman þekkingar-
forða sínum, bæta við hann og gera hann aðgengilegan öllum. Guðsteinn Bjarnason skoðar vöxtinn í tilefni dagsins.
SMÁRI MCCARTHY MAGNÚS SVEINN
HELGASON
FORSÍÐA ÍSLENSKU WIKIPEDU
Íslenska Wikipedian hefur
smám saman verið að eflast
síðan hún fór út á netið árið
2003 en á þó langt í land
með að ná gæðum ensk
útgáfunnar.
FRÉTTABLAÐIÐ/VILHELM
STOFNANDINN Jimmy Wales er einn
þeirra sem stofnuðu Wikipediu fyrir tíu
árum og hefur jafnan verið helsti tals-
maður vefsins út á við. NORDICPHOTOS/AFP
W ikipedia fær seinni hluta nafnsins frá orð-
inu encyclopedia, sem þýðir
alfræðirit og er myndað úr forn-
grísku orðunum ‚enkyklios paid-
eia‘ sem þýða ‚almenn mennt-
un‘. Fyrri hlutinn er hins vegar
kominn úr máli Havaí búa, en
er þó aðeins helmingur orðsins
‚wikiwiki‘ sem þýðir ‚hratt‘ eða
‚hraði‘ á máli þeirra eyjabúa.
Merking orðsins Wikipedia gæti
því útlagst ‚hraðfræði‘.
■ NAFNIÐ
Enska 3.527.000
Þýska 1.175.000
Franska 1.055.000
Pólska 765.000
Ítalska 763.000
Japanska 727.000
Spænska 700.000
Portúgalska 666.000
Hollenska 665.000
Rússneska 648.000
■ FJÖLDI GREINA
Tæpum tveimur árum eftir að Wikiped-ia fór í gang var komin íslensk útgáfa
á netið. Fyrsta íslenska síðan birtist hinn
5. desember 2003. Íslensku síðunum hefur
síðan fjölgað jafnt og þétt. Á fimmtudag-
inn var voru þær orðnar 30.347 talsins. Íslenska Wikipedian er í
65. sæti yfir stærstu Wikipediur heims, en í 18. sæti þegar raðað er
eftir því hve oft greinum er breytt.
■ WIKIPEDIA Á ÍSLENSKU
SALVÖR
GISSURARDÓTTIR