Fréttablaðið - 17.03.2011, Blaðsíða 8

17. mars 2011 FIMMTUDAGUR8
Þó að laun forsetans hafi
lækkað í ársbyrjun 2009
hafa laun handhafa for-
setavalds haldist óbreytt
fram að þessu. Sjaldgæft
er að handhafarnir þurfi
að sinna því starfi en þeir
deila þó með sér forseta-
launum í fjarveru forseta.
Þingmenn hafa tvívegis á
nokkrum árum reynt að
breyta þessu en ekki haft
erindi sem erfiði.
Í stjórnarskrá Íslands er kveðið á
um að forfallist forsetinn sökum
veikinda eða „vegna dvalar
erlendis“ skuli þrír einstaklingar
fara með forsetavald þar til for-
setinn er kominn til starfa á ný.
Handhafar forsetavalds eru
forsætisráðherra, forseti Alþing-
is og forseti Hæstaréttar. Í stjórn-
arskránni segir einnig að ákveða
skuli með lögum greiðslur til for-
seta og þeirra sem fari með for-
setavald þegar hann forfallist.
Vegna þessa skipta þremenn-
ingarnir með sér jafngildi launa
forsetans í hvert skipti sem hann
fer af landi brott. Eins og Frétta-
blaðið hefur fjallað ítarlega um
undanfarið eru ferðadagarnir
ófáir og laun handhafanna því
veruleg.
Fengu 1,6 milljónir í fyrra
Á síðasta ári fengu forsætisráð-
herra, forseti Alþingis og for-
seti Hæstaréttar um 1,6 milljón-
ir króna hver í launauppbót sem
handhafar forsetavalds. Fyrir
hvern dag sem forsetinn dvelur
erlendis hafa þremenningarnir
fengið 20 þúsund krónur.
Þó að handhafarnir fari með
forsetavald þegar forsetinn er
ekki á landinu er ekki hægt að
segja að sá starfi auki mikið álag-
ið á þessa önnum köfnu embættis-
menn. Þeir sinna ekki móttökum
eða öðrum hefðbundnum störfum
forsetans, og aðeins í undantekn-
ingartilvikum taka þeir að sér að
undirrita lög. Yfirleitt er forset-
inn á landinu þegar ný lög berast
eða lögin látin bíða þar til forset-
inn hefur snúið aftur, enda eru
ferðirnar flestar styttri í dag en
þegar sigla þurfti utan.
Kjararáð ákveður laun forseta
Íslands, og samkvæmt stjórn-
arskrá má ekki lækka launin á
miðju kjörtímabili. Samkvæmt
nýjustu ákvörðun kjararáðs eru
laun forseta Íslands um 1,8 millj-
ónir króna og eru þau skattlögð
eins og laun annarra, ólíkt því
sem áður var.
Eftir hrun var ákveðið að
lækka laun þingmanna, ráðherra
og embættismanna. Ólafur Ragn-
ar Grímsson, forseti Íslands, ósk-
aði í lok árs 2008 eftir því að laun
hans lækkuðu um fimmtán pró-
sent, um sama hlutfall og laun
forsætisráðherra.
Kjararáð taldi óheimilt að
lækka launin, með vísan í stjórn-
arskrá. Forsetinn óskaði því eftir
því að útborguð laun yrðu lækk-
uð, og fékk í gegn lækkun launa
í 1,5 milljónir króna í byrjun árs
2009.
Þrátt fyrir þessa launalækk-
un héldust laun handhafa for-
setavalds óbreytt. Þrátt fyrir að
mikið væri fjallað um ákvörðun
forseta óskuðu handhafarnir ekki
eftir því að sama gilti um þeirra
laun. Af bréfaskriftum sem farið
hafa milli embættis forsetans og
Fjársýslu ríkisins, sem sér um að
borga bæði forseta og handhöf-
unum, má ráða að bæði embætti
forseta og handhafarnir hafi litið
svo á að laun þeirra ættu að mið-
ast við útborguð laun forseta.
Jóhanna óskaði eftir lækkun
Þessu eru sérfræðingar Fjársýsl-
unnar og fjármálaráðuneytisins
ósammála. Þar er litið svo á að
laun handhafa miðist við laun for-
seta samkvæmt úrskurði kjara-
ráðs og óheimilt sé að skerða þau
laun nema handhafarnir óski eftir
því með sama hætti og forsetinn
gerði.
Jóhanna Sigurðardóttir forsæt-
isráðherra hefur eftir umfjöllun
Fréttablaðsins óskað eftir slíkri
launalækkun. Hún fær því hér
eftir 17 þúsund krónur fyrir
hvern ferðadag forseta, ekki 20
þúsund eins og áður.
Þrátt fyrir ítrekaðar tilraunir
hefur ekki náðst í Ástu Ragnheiði
Jóhannesdóttur, forseta Alþingis,
eða Ingibjörgu Benediktsdóttur,
forseta Hæstaréttar, til að kanna
hvort þær hyggist fara fram á
sambærilega lækkun á greiðslum.
Þessar greiðslur hafa verið
þingmönnum og jafnvel ráðherr-
um þyrnir í augum. Þannig sagði
Jóhanna Sigurðardóttir á blaða-
mannafundi í júní 2009, skömmu
eftir að hún varð forsætisráð-
herra, að greiðslurnar væru mjög
„2007“.
Í kjölfarið lögðu þingmenn úr
efnahags- og skattanefnd fram
frumvarp þar sem lagt var til að
greiðslur til handhafa forseta-
valds yrðu lækkaðar um 80 pró-
sent. Hefði það frumvarp orðið að
lögum hefðu handhafarnir deilt
með sér fimmtungi af launum
forseta í hans fjarveru.
En frumvarpið náði ekki fram
að ganga. Það fór í gegnum fyrstu
umræðu og aftur til efnahags- og
skattanefndar. Þar dagaði það
uppi. Á þingi voru raunar efa-
semdir um að lækka mætti laun
handhafa forsetavalds.
Í 9. grein stjórnarskrárinnar
segir: „Ákveða skal með lögum
greiðslur af ríkisfé til forseta og
þeirra, sem fara með forsetavald.
Óheimilt skal að lækka greiðslur
þessar til forseta kjörtímabil
hans.“ Það túlkuðu einhverjir
þannig að óheimilt væri að lækka
laun forseta og handhafa forseta-
valds.
Vildu afnema greiðslurnar
Þetta var ekki eina tilraunin til
að lækka þessar greiðslur til
embættismannanna þriggja.
Árið 2007 lögðu þrír þingmenn
Samfylkingarinnar, þau Ellert B.
Schram, Katrín Júlíusdóttir og
Gunnar Svavarsson, fram frum-
varp þar sem lagt var til að orða-
lagi stjórnarskrár um handhafa
forsetavalds yrði breytt.
Þingmennirnir vildu nema úr
stjórnarskrá ákvæði um að hand-
hafarnir eigi að gegna störfum
forseta þegar hann er erlendis.
Hefði það orðið að lögum hefðu
handhafarnir aðeins þurft að
vera til taks forfallaðist forset-
inn sökum sjúkleika.
Í greinargerð með tillögunni
sagði meðal annars: „Það fyrir-
komulag að þrír aðrir einstakl-
ingar gegni starfi forseta Íslands
þótt hann bregði sér „á milli
bæja“ er óþarfi. Og raunar eins-
dæmi. Það er þar að auki barn
síns tíma. Forsetinn er áfram for-
seti þótt hann sé erlendis.“
Sú tillaga þingmannanna hlaut
ekki náð fyrir augum þingsins,
þótt fáir yrðu til þess að andmæla
tillögunni efnislega. Í umræðum
á Alþingi sögðu sumir þingmenn,
til dæmis Geir H. Haarde, þáver-
andi forsætisráðherra, að skoða
þyrfti fleiri atriði varðandi emb-
ætti forseta í stjórnarskrá en
eingöngu hlutverk handhafanna.
Tillögunni var því vísað til stjórn-
arskrárnefndar, þar sem hún dag-
aði uppi.
Ekki gengið að breyta
launum handhafa
FORSETINN OG EINN HANDHAFA Jóhanna Sigurðardóttir sækir ekki bara stjórnarmyndunarumboð til forseta, heldur gegnir
sem forsætisráðherra starfi handhafa forsetavalds ásamt forseta Alþingis og forseta Hæstaréttar. FRÉTTABLAÐIÐ/ANTON
FRÉTTASKÝRING: Laun forsetans og handhafa forsetavaldsins
Brjánn
Jónasson
brjann@frettabladid.is
NÝIR OG
SPENNANDI STAÐIR
Hvernig væri að fljúga út í heim og skoða framandi
staði og töfrandi heimsborgir?
Skoðaðu nýja og spennandi staði og taktu þér far með
einhverju af þeim 15 flugfélögum sem fljúga frá Íslandi
á árinu.
Prófaðu Dohop leitarvélina á Vísi, flug og gisting,
öll hagstæðustu tilboðin á einum stað.
08.08.11
15.08.11
Reykjavík