Fréttablaðið - 17.03.2011, Blaðsíða 24

24 17. mars 2011 FIMMTUDAGUR
Frjálsar fiskveiðar voru lagð-ar af 1985. Mikil ofveiði varð
í kjölfar 2. og 3. ríkisstyrktu tog-
skipavæðingar landsins. Svartar
skýrslur fiskifræðinga rökstuddu
þörfina á að takmarka sókn.
Rekstur sjávarútvegsgreina var
óhagkvæmur. Skipastóllinn var
of stór. Útgerðin þurfti hærra
fiskverð frá vinnslunni, sem bað
um gengisfellingu á móti. Ásamt
sveiflum í afla olli þetta miklum
hagsveiflum, sem jafnaðar voru út
með mikilli og stöðugri verðbólgu.
Hönnun nýs fiskveiðistjórnun-
arkerfis tók mið að þessum marg-
þætta vanda. Kjarninn í lausninni
var að gera sjávarútveginn hag-
kvæmari. Laga sókn að þeim afla
sem óhætt var að veiða. Gera sjáv-
arútveginn sjálfbæran. Ekki voru
mjög skiptar skoðanir um það að
þeir sem sótt höfðu sjóinn árin á
undan fengju sambærilega afla-
hlutdeild í nýja kerfinu. Deilt var
um hvort greiða ætti fyrir þessa
opinberu úthlutun. Engar hávær-
ar raddir voru þá um uppboð afla-
heimilda. Hitt atriðið sem mikið
var rætt var hvort heimila ætti
framsal aflaheimilda. Í upphafi
voru skorður á því en 1990 var
flestum hindrunum rutt úr vegi.
Rökin fyrir framsalsrétti voru
annars vegar hagræðingarþörf í
greininni, hins vegar hefðbundinn
tilflutningur innan greinarinnar
sem áður gerðist með sölu skipa.
Frjálst framsal var forsenda þess
að hagræðing gæti átt sér stað.
Til að útgerðir gætu lifað af sam-
drátt úr 450 þús. þorsktonnum í
180 varð að heimila hindrunarlítil
kaup og sölu aflaheimilda. Annars
hefði kerfið ekki skilað okkur nein-
um ávinningi. Við hefðum áfram
verið með óhagkvæman sjávarút-
veg á framfæri almennings. Sum
fyrirtæki þurftu að stækka, önnur
að minnka eða hverfa úr rekstri.
Það var þessi samdráttur í heild-
arafla sem var meginvandi sjávar-
byggða. Hin rökin fyrir framsals-
rétti voru hefðbundin hugsun um
eignarrétt. Í frjálsri sókn voru
það skipin sem mynduðu eigna-
verðmætið. Þau gengu kaupum
og sölum. Skyndilega hafði þetta
breyst. Skip án aflamarks seld-
ust á hrakvirði, útgerðir án kvóta
voru verðlausar. Verðmætið flutt-
ist sjálfkrafa frá skipi til kvót-
ans. Þótt okkur finnist veðsetning
kvóta orka tvímælis nú, þá blasti
það við að annað hvort yrði kvót-
inn veðbundinn við skipið, sem
hefði valdið erfiðleikum við að
draga saman flotann, eða fá þyrfti
heimild til að veðsetja kvótann.
Hagræðing kerfisins tókst. Sjáv-
arútvegurinn varð sjálfbær. Fiski-
stofnunum var bjargað, þótt upp-
bygging þeirra tæki lengri tíma.
Hin hlið kvótakerfisins
En kerfið hefur sínar skuggahliðar.
Öll kerfi má misnota. Þetta vegur
þyngst:
1. Réttur til veiða var vísvitandi
takmarkaður. Í reynd gildir þar
einkaleyfisréttur. Frjáls sókn sam-
rýmist ekki markmiðum um friðun
fiskistofna og sjálfbæran sjávarút-
veg. Hann er of mikilvægur afkomu
þjóðarinnar til að búa við umgjörð
sem leiðir af sér óhagkvæmni og
afkomuskort.
Þjóðir þar sem sjávarútvegur
skiptir litlu máli geta hins vegar
leyft sér meira frjálsræði og lélegri
afkomu greinarinnar. Þær líta á
hana eins og óhagkvæman niður-
greiddan landbúnað. Þann munað
getum við ekki leyft okkur. Menn
geta að vísu keypt sig inn í greinina,
en eftir því sem aflaheimildir safn-
ast á færri hendur verður þetta æ
dýrara og erfiðara. En einkaleyfi á
nýtingu auðlindar veitir mikil völd.
Þau takmarkast ekki við afkomu
og örlög sjávarbyggða heldur ná til
samfélagsins alls.
Handhafar langtíma einka-
veiðileyfa hafa gríðarlega sterka
efnahagslega og pólitíska stöðu.
Sjávarútvegurinn á að lúta sömu
leikreglum og aðrar atvinnugrein-
ar, ef frá er talin verndun og með-
höndlun auðlindarinnar.
Oft er því flaggað að samkeppni
sé öllum holl. Í EES-samningnum
var sjávarútvegurinn undanskilinn
fjárfestingarfrelsinu, einkum vegna
þess að íslensk sjávarútvegsfyrir-
tæki þóttu fjárhagslega veikburða.
Þetta gildir ekki lengur. Íslensk
fyrirtæki hafa yfirburðastöðu
erlendis. Opna á fyrir fjárfestingar
úr EES-ríkjum í íslenskum sjávarút-
vegi. Útlendingar gætu þá keypt sig
inn í íslenskar útgerðir og starfað
þar á grundvelli íslenskra laga eins
og í öðrum atvinnugreinum, svipað
og við gerum í evrópskum sjávar-
útvegi.
2. Lögmæti kerfisins gagnvart
þjóðinni, eiganda auðlindarinn-
ar, þarf að bæta. Lögmætið myndi
aukast verulega ef veiðigjaldið yrði
hækkað og það lagt á brúttó verð-
mæti eins og húsaleiga og allir borgi
óháð afkomu. Smábátaútgerð á að
halda aðskilinni frá annarri útgerð
og banna flutning aflaheimilda á
milli. Hér má opna fyrir nýliðun.
3. Atferli sumra útgerðarmanna
hefur leitt til myndunar leiguliða-
stéttar meðal sjómanna, svipað og
var meðal fátækra bænda fyrr á
tímum. Þetta var ekki tilgangur-
inn með frjálsa framsalinu. Í stað
þess að veiða sjálfir leggja þeir
skipum sínum og leigja veiðiréttinn
út. Þetta á að banna nema í undan-
tekningartilvikum þegar brúa þarf
skammtíma bil. Bjóða á þá kvóta
upp sem leigðir eru út í atvinnu-
skyni.
Niðurstaða: Viðhalda ber fram-
seljanlegu aflamarkskerfi. Afnema
á bann við erlendum fjárfestingum í
sjávarútveginum, banna leigukvóta
og hækka auðlindarentuna.
Þjóðaratkvæðagreiðslan 9. apríl snýst um það hvort við ljúkum
Icesave-málinu með samningum
eða höfnum frekari samningum og
höldum deilunni gangandi næstu
ár fyrir dómstólum með tilheyr-
andi kostnaði og áhættu. Með þeim
samningum sem þverpólitísk samn-
inganefnd náði og aukinn meirihluti
Alþingis studdi er bæði áhætta
Íslands og kostnaður lágmarkaður.
Gagnrýnendur samningsins
benda á að endanlegur kostnaður
Íslands sé háður óvissuþáttum á
borð við heimtur úr þrotabúi Lands-
bankans, almenna efnahagsþróun
og gengisþróun. Þessi atriði eiga
einnig við um dómstólaleiðina.
Órökrétt er að halda því fram að
valið í þjóðaratkvæðagreiðslunni
standi á milli þess kostnaðar sem
felst í samningnum með sínum
óvissuþáttum og þess að enginn
kostnaður falli á Ísland. Aðeins
annar kosturinn markar lok Ice-
save-málsins og þá með skilmál-
um og áhættu sem við áttum þátt í
að semja um og lágmarka. Nei við
þeirri leið þýðir að endanleg niður-
staða málsins er úr okkar höndum.
Fórnarkostnaður atvinnulífs og
samfélags af áframhaldandi ófriði
er óþekktur. Kostnaðurinn við tap-
aða dómstólaleið verður aldrei
minni en af þeim samningi sem
búið er að ná, reyndar örugglega
miklu meiri. Jafnvel þótt Ísland
ynni málið eftir langdregin mála-
ferli er óvíst um kostnað sem af því
stafaði en alþjóðlegu matsfyrirtæk-
in hafa metið það svo að hann yrði
okkur þungbærari en fyrirliggjandi
samningur.
Eftirlitsstofnun EFTA (ESA),
sem hefur það hlutverk að túlka
og fylgja eftir lögum og reglum
tengdum EES, hefur þegar gefið út
það álit sitt að Ísland beri ábyrgð
á skuldbindingum Tryggingasjóðs
innstæðueigenda og fjárfesta þar
sem eignir sjóðsins dugðu ekki til
að standa undir lögbundinni lág-
markstryggingu sparifjáreigenda
í útibúum Landsbankans í Hollandi
og Bretlandi. Ljúki Icesave-deil-
unni ekki með samningum mun
ESA fara með samningsbrotamál
gegn Íslandi fyrir EFTA-dómstól-
inn. ESA hefur hingað til unnið 27
af 29 málum sem farið hafa þessa
leið og þarf alveg sérstaka tegund
af kokhreysti til þess að viður-
kenna ekki að dómstólaleiðin felur
í sér alvarlega áhættu fyrir Ísland.
Það er beinlínis barnalegt að láta
sér detta í hug að Íslandi stæði til
boða að greiða samkvæmt núver-
andi samningi ef EFTA-dómstóll-
inn kæmist að þeirri niðurstöðu að
Ísland hefði brotið gegn EES-samn-
ingnum að því er varðar innstæðu-
tryggingar. Sá dómur gæti fallið
sumarið 2012 og þá yrðu Íslend-
ingar að ákveða hvort þeir sinntu
niðurstöðu dómstólsins. Gerðu þeir
það ekki gæti ESA neyðst til þess að
höfða annað mál til þess að fá stað-
fest að Ísland hefði ekki virt hina
fyrri niðurstöðu. Færi nú á sömu
leið, það er að EFTA-dómstóllinn
dæmdi með ESA, flyttist málið
yfir á vettvang alþjóðastjórnmála.
Afleiðingar gætu hugsanlega orðið
þær að Íslandi yrði vísað af evr-
ópska efnahagssvæðinu. Þá blasti
við hætta á að lagður yrði tollur á
íslenskar vörur í Evrópu sem hafa
notið tollfrelsis frá 1971 og er þá
hætt við að „mörgum kotbændun-
um muni þykja verða þröngt fyrir
dyrum“ eins og Einar Þveræingur
hefði orðað það, þar á meðal öllum
sem lífsbjörg hafa af fiskveiðum og
vinnslu, þegar 30% tollur yrði lagð-
ur á þær vörur í Evrópu.
Væru íslensk rök og sjónarmið
hin einu réttu eða viðurkenndu í
þessari deilu þyrftum við ekki að
hafa miklar áhyggjur. Því miður
er svo ekki. Við höfum engan rétt
til þess að leika okkur að efnahags-
legri framtíð barna okkar með því
að halda áfram að þykjast ósigrandi
og geta boðið hvaða aðstæðum sem
er birginn. Sá hugsunarháttur hefur
þegar kallað yfir okkur eitt hrun og
við megum ekki við öðru.
Við undirrituð munum því segja
já í væntanlegri atkvæðagreiðslu.
Garðar Garðarsson, hrl.
Gestur Jónsson, hrl.
Guðrún Björg Birgisdóttir, hrl.
Gunnar Jónsson, hrl.
Jakob R. Möller, hrl.
Lára V. Júlíusdóttir, hrl.
Ragnar H. Hall, hrl.
Sigurmar K. Albertsson, hrl.
Ég er brekkubúi frá Akureyri, að norðan. Nú Reykvíking-
ur í Grafarvogi. Samt aðallega
Íslendingur, í hópi Norðurlanda-
búa í Evrópu, á vestur-
hveli jarðar sem snýst
um sólu. Þetta er svo-
lítið eins og rússnesk
trédúkka (matryoshka)
þar sem hver hjúpurinn
tekur við af öðrum. Ég
er samt alltaf ég.
Í hverju lagi fyrir sig
gegnir maður ákveðnu
hlutverki og hvert lag
gegnir sínu hlutverki.
Nákvæmlega hið sama
má segja ef horft er til
þjóða heimsins og þar
með Íslands. Sterk sjálfsmynd á
öllum stigum gefur styrk til þess
að allir í þessu flókna gangverki
sinni sínu þar sem það á við en
deili verkefnum og ákvörðunum
með öðrum þar sem það á við ef
árangur á að nást.
Aðild Íslands að Evrópusam-
bandinu er fullkomlega eðlilegt og
rökrétt skref fyrir okkur Íslend-
inga. Við verðum hvorki meiri né
minni við aðildina en við styrkjum
okkar eigin stöðu um leið og við
styrkjum stöðu ESB og Evrópu.
Þannig verðum við sameiginlega
betur í stakk búin til að takast á
við verkefni dagsins en ekki síður
framtíðarinnar, bæði sem Íslend-
ingar og Evrópubúar.
Hvað er brýnna en að tryggja
öryggi og frið í álfunni og styrkja
mannréttindi? Það er grundvöllur
farsældar og hagsældar. Þar hefur
ótrúlegur árangur náðst í stuttri
sögu Evrópusambandsins frá sex
ríkja samstarfi til 27 ríkja sam-
starfs. Greið viðskipti og stöðug-
leiki er forsenda góðra lífskjara og
öruggra aðdrátta og markaða fyrir
útflutning. Það er besta trygging
fyrir gagnkvæmu mat-
vælaöryggi, lyfjaöryggi,
orkuöryggi og svo mætti
lengi telja.
Aðild að Evrópusam-
bandinu snýst ekki nema
að litlu leyti um lausn á
brýnum efnahagsvanda
okkar. Aðild snýst fyrst
og fremst um hvort við
viljum skipa okkur í
sveit með öðrum Evr-
ópuþjóðum og leggja
okkar af mörkum til
að skapa okkur öllum
hagsæld og farsæld. Aðild snýst
um sjálfsmynd okkar og sjálfs-
virðingu og hvort við viljum vera
þátttakendur eða áhorfendur við
að skapa þá heimsmynd sem er
í sífelldri endurnýjun og mótun.
Heimsmynd þar sem sameiginleg-
um viðfangsefnum fjölgar sífellt.
Ég er sannfærður um að sjálfs-
mynd okkar Íslendinga er svo
sterk að þegar við íhugum málin
þá sjáum við fljótt að með aðild að
ESB fáum við stórkostlegt tæki-
færi til að taka þátt í að móta fram-
tíð Evrópu og um leið heimsins
alls. Þá fáum við gullið tækifæri
til þess að sýna hvað í okkur býr.
Væru íslensk rök og sjónarmið hin einu
réttu eða viðurkenndu í þessari deilu
þyrftum við ekki að hafa miklar áhyggjur.
Aðild snýst
um sjálfs-
mynd okkar
og sjálfsvirð-
ingu.
Sjávarútvegurinn
á að lúta sömu
leikreglum og aðrar
atvinnugreinar.
Dýrkeyptur glannaskapur
Icesave
Átta hæstaréttar-
lögmenn
skrifa um Icesave-lögin
Heimsmynd sprett-
ur af sjálfsmynd
Ísland og ESB
Jón Steindór
Valdimarsson
lögfræðingur og
stuðningsmaður
Já Ísland
Kvótakerfið – markmið og afleiðing
Sjávarútvegur
Þröstur Ólafsson
hagfræðingur
*Verð á mann miðað við flug fram og til baka til Reykjavíkur, Egilsstaða, Akureyrar eða Ísafjarðar.
SKEMMTUM OKKUR
INNANLANDS

FLUG OG GISTING
Í EINA NÓTT
FRÁ AÐEINS 21.030 KR.*
FLUGFELAG.IS
ÍS
LE
N
SK
A/
SI
A.
IS
/F
LU
5
38
64
0
3/
11
Hringdu í 570 3030 og skelltu þér á skíði.