Fréttablaðið - 20.08.2011, Qupperneq 34

20. ágúst 2011 LAUGARDAGUR34
E
vrópuþingið sam-
þykkti árið 2009
að gera 23. ágúst
að minningardegi
fórnar lamba komm-
únismans og nasism-
ans. Valið á deginum var engin til-
viljun. Stalín og Hitler gerðu hinn
alræmda griðasáttmála sinn 23.
ágúst 1939. Þar skiptu þeir með sér
Mið- og Austur-Evrópu og hleyptu
af stað seinni heimsstyrjöld. Þótt
gyðingaofsóknir hefðu verið stund-
aðar í Hitlers-Þýskalandi allt frá
valdatöku nasista í janúar 1933,
færðust þær nú í aukana, og hel-
förin hófst, skipulögð útrýming
gyðinga í Evrópu. Talið er, að um
20 milljónir manna hafi týnt lífi af
völdum nasista. Samkvæmt Svart-
bók kommúnismans, sem kom út
á vegum Háskólaútgáfunnar árið
2009, hafa líklega um 100 milljón-
ir manna fallið í valinn af völdum
kommúnista, og munar þar mest
um allt það fólk, sem svalt til bana
undir stjórn Stalíns í Rússlandi og
Úkraínu og Maós í Kína.
Griðasáttmálinn og Ísland
Strax eftir að griðasáttmáli Stal-
íns og Hitlers var gerður, bloss-
uðu upp deilur um hann í hinum
nýstofnaða Sósíalistaflokki á
Íslandi. Benjamín Eiríksson hag-
fræðingur skrifaði greinar, sem
hann sendi málgagni flokksins,
Þjóðviljanum, um það, að vinstri
menn ættu ekki að fara eftir hags-
munum Ráðstjórnarríkjanna sem
stórveldis, heldur hagsmunum
hins alþjóðlega verkalýðs. Hann
fékk greinar sínar ekki birtar
fyrr en eftir mikið þóf. Halldór
Kiljan Laxness, sem var þá ein-
dreginn stalínisti, fékk hins vegar
umsvifalaust birtar greinar, þar
sem hann sagði efnislega, að eftir
griðasáttmálann þyrftu sósíalist-
ar ekki að hafa neinar áhyggjur af
fasismanum. Hitler væri orðinn
„spakur seppi“.
Í samræmi við griðasáttmálann
lagði Stalín undir sig Eystrasalts-
ríkin og beitti þar hinu mesta harð-
ræði. Tugþúsundir manna voru
ýmist teknar af lífi eða sendar
í útlegð til Síberíu. Þeir Hitler
skiptu með sér Póllandi, og mátti
ekki á milli sjá, hvor beitti meiri
grimmd á yfirráðasvæði sínu. Stal-
ín réðst einnig á Finnland í nóvem-
berlok 1939, og þegar meiri hluti
flokksstjórnar Sósíalistaflokks-
ins neitaði að fordæma árás hans,
klofnaði flokkurinn. Var flokkur-
inn eftir það jafnan fylgispakur
Stalín og eftirmönnum hans, uns
hann var lagður niður 1968. Varði
hann alla tíð kúgun kommúnista í
Mið- og Austur-Evrópu. Fáir sem
engir urðu hins vegar til þess hér
á landi að mæla Hitler bót, eftir
að ódæði nasista urðu lýðum ljós
í stríðinu og eftir það.
Nasismi og kommúnismi af sama
meiði
Við Íslendingar horfðum á tuttug-
ustu öld forviða og stundum skiln-
ingsvana á hamfarirnar úti í Evr-
ópu. Árið 1945 urðu hér þó harðar
deilur um boðskap austurríska
hagfræðingsins Friedrichs von
Hayek í Leiðinni til ánauð-
ar. Þar hélt hann því fram,
að nasismi og kommún-
ismi væru frekar hliðstæð-
ur en andstæður. Þetta
væru tvær greinar af sama
meiði, enda kenndu nasist-
ar sig ekki síður við sósíal-
isma (orðið nasismi er stytt-
ing á nasjónal sósíalismi) en
kommúnistar. Hvorki komm-
únistar né nasistar vildu
leyfa fólki að vaxa og dafna eftir
eigin eðli og lögmáli, heldur átti
hver og einn að þjóna ríkinu, allir
að þramma saman í fylkingu. Bæði
kommúnistar og nasistar skil-
greindu óvini, sem kenna mætti
um allt böl, kommúnistar borgara-
stéttina, nasistar gyðinga.
Í þessum ritdeilum hélt Ólafur
Björnsson hagfræðingur sköru-
lega uppi merki Hayek. Og vissu-
lega fetuðu nasistar og fasistar
um margt í fótspor kommúnista.
Til dæmis lærði áróðursstjóri
Hitlers, Jósep Göbbels, eflaust
margt af áróðursmeistara komm-
únista, Willi Münzenberg, sem var
góðkunningi stalínistanna Hall-
dórs Kiljans Laxness, Brynjólfs
Bjarnasonar og Einars Olgeirs-
sonar. Hvorir tveggja, kommúnist-
ar og nasistar, stefndu að alræði,
þar sem ekkert svið mannlífsins,
jafnvel ekki fjölskyldan, svo að
ekki væri minnst á íþróttir, vís-
indi og listir, var talið óháð hinum
þunga hrammi ríkisins. Fróðlegt
var einnig, að sumir kunnir fas-
istar höfðu áður verið sósíal istar,
til dæmis Benito Mussolini á Ítalíu
og Jacques Doriot í Frakklandi.
Raunar snerust tveir ungir komm-
únistar frá Norðurlöndum, sem
íslenskir kommúnistar hittu iðu-
lega á þingum Alþjóðasambands
kommúnista í Moskvu á þriðja
áratug, þeir Nils Flyg í Svíþjóð og
Sverre Krogh í Noregi, síðar til
fasisma.
Tvö fórnarlömb
20 milljónir. … 100 milljónir. …
Eitt sér segir þetta okkur lítið,
enda blæðir tölum ekki, eins og
ungverski rithöfundurinn Arthur
Koestler kvað að orði. Við þurf-
um að sjá fórnarlömbin, heyra
nöfn þeirra, skilja örlög þeirra.
Ég minnist á sum þeirra í væntan-
legri bók um íslenska kommúnista
1918–1998. Eitt var Witold Pilecki,
hugrakkur, pólskur liðsforingi,
sem laumaði sér inn í Auschwitz
til að komast að því, hvað þar væri
um að vera, og smyglaði fyrstu
upplýsingunum til umheimsins
um hinn hræðilega bálköst, sem
Hitler hafði þar búið gyðingum.
Eftir stríð handtóku kommúnist-
ar hann, því að þeir vissu, að hann
yrði ekki þægur þjónn, og myrtu
árið 1948.
Annað fórnarlamb var þýski
rithöfundurinn Margarete Buber-
Neumann. Maður hennar var einn
af foringjum þýska kommún-
istaflokksins, og flýðu þau eftir
valdatöku Hitlers til Ráðstjórnar-
ríkjanna. Þar var maður hennar
handtekinn í hreinsunum Stal-
íns og síðan líflátinn. Sjálf var
Margarete einnig handtekin 1938
sem „kona föðurlands óvinar“ og
send í fangabúðir í Karaganda í
Kasak stan (á sama stað og Vera
Hertzsch, barnsmóðir Benja-
míns Eiríkssonar). Eftir að Stalín
gerði griðasáttmálann við Hitler,
afhenti hann Hitler marga þýska
kommúnista, sem voru flótta-
menn í Ráðstjórnarríkjunum, þar
á meðal Margarete. Var hún send
rakleiðis í fangabúðir nasista. Hún
bar vitni í frægum réttarhöldum
í Frakklandi 1949, sem snerust
um það, hvort fangabúðir væru
til í Ráðstjórnarríkjunum. Stefán
Pjeturs son ritstjóri, sem komst
sjálfur naumlega hjá því að vera
sendur í slíkar fangabúðir, sneri
bók hennar um þessi meinlegu
örlög á íslensku, Konur í einræðis-
klóm, sem kom út 1954.
Gasklefar og prammar
Alræðisherrar tuttugustu aldar
kunnu mörg ráð til að taka menn
af lífi. Hitler leiddi gyðinga inn í
gasklefa, Stalín setti stéttaróvini
út á pramma á Volgufljót, þar sem
þeim var sökkt, Maó svelti þá til
bana. Með samþykktinni um minn-
ingardag fórnarlambanna hafa
Evrópuþjóðir strengt þess heit að
gleyma þessu ógæfusama fólki
ekki. Einnig verður að hugsa til
allra þeirra, sem urðu áratugum
saman að þola undirokun og horfa
í þögulli angist á ævi sína líða hjá,
til dæmis í Eystrasaltslöndum og
Austur-Þýskalandi. Og þótt nas-
istar séu fyrir löngu horfnir, ráða
raunverulegir kommúnistar enn
Norður-Kóreu og Kúbu og eiga sér
málvini og jafnvel verjendur sums
staðar á Vesturlöndum.
Fórnarlamb-
anna minnst
23. ágúst árið 1939 gerðu Stalín og Hitler hinn
alræmda griðasáttmála sinn. Þar skiptu þeir með
sér Mið- og Austur-Evrópu og hleyptu af stað
seinni heimsstyrjöld. Hannes Hólmsteinn Gissurar-
son, prófessor í stjórnmálafræði, rifjar upp voða-
verkin sem framin voru í nafni kommúnisma og
nasisma í tilefni minningardags fórnarlambanna
sem haldinn er 23. ágúst.
UPPLÝSTI UM HELFÖRINA
Witold Pilecki var fyrst
fangi nasista í Auschwitz,
þar sem hann smyglaði út
ómetanlegum upplýs-
ingum um helförina. Síðan
var hann fangi kommúnista
í Varsjá og tekinn af lífi
1948.
MYND: SVARTBÓK KOMMÚNISMANS
SAT Í FANGABÚÐUM STALÍNS OG HITLERS Margarete Buber-Neumann sat fyrst í
fangabúðum Stalíns og síðan í fangabúðum Hitlers. MYND/DEUTSCHE NATIONALBIBLIOTHEK
GRIÐASÁTTMÁLINN UNDIRRITAÐUR Joachim von Ribbentrop undirritar griðasáttmálann, sem Hitler gerði við Stalín 23. ágúst
1939. Stalín brosir breitt. MYND/BUNDESARCHIV
Smiðsbúð 6 210 Garðabæ Sími 564 5040 w
w
w
.h
ir
zl
an
.i
s
kr. 37.900,-
SKRIFBORÐ
og bókahillur!
T
il
bo
ð
Tilboð 56.900,-
Fullt verð 77.900,-
Tilboð 15.500,-
Fullt verð 20.300,-
T
il
bo
ð
kr. 14.500
kr. 25.400,-
CD - og bókahillur í úrvali