Faxi - 01.03.1986, Blaðsíða 42

Matthías Hallmannsson:
HA, SPRÚTT?
JÁ, SPRÚTT
Ef maður leggur höfuðið í bleyti
þá vill ýmislegt koma upp á yfir-
borðið, sem áður var gleymt svo
árum og áratugum skipti, en var
þó geymt eftir allt.
í bókaflóðinu, fyrir jólin 1984,
áskotnaðist mér bókin Aldaspeg-
ill — átök milli stríða — eftir Elías
Snæland Jónsson. Þar segir frá
ýmsu, en smyglmál eru þar efst
á baugi, enda hafa Islendingar
verið mjög athafnasamir á því
sviði sem og á öðrum sviðum. Ég
man líka vel eftir smyglmáli því er
var kennt við Marían og 'IVausta
og kann tvö erindi úr kvæði sem
ort var um það mál.
Ég þekkti skipstjórann á
Trausta, en hann var einnig vél-
stjóri á bátnum. Við vorum skyld-
ir og á tímabili einnig góðir vinir.
Hann hét Ingimundur Nóvember.
Á vetrarvertíðinni 1930 keypti
hann alla ýsuna af Geir goða í
Sandgerði, en ég hef minnst á það
annars staðar í þessum þáttum
mínum. Gafst mér þá oft færi á að
tala um mál þessi við Nóvember,
en um þetta leyti voru um 5—6 ár
frá því atburðirnir gerðust, og því
fennt í öll spor. Þá voru menn
búnir að taka út sína hegningu og
orðnir frjálsir á ný.
Traustamenn stóðu ekki við þau
loforð sem þeir höfðu gefið skips-
höfninni á Marían, en loforðin
voru þau að færa þeim eldsneyti,
smurolíu á vélina, drykkjarvatn
og kost, sem duga myndi til Fær-
eyja. Vegna þess að Tfaustamenn
stóðu ekki við gefin loforð þá varð
skipstjórinn á Marían að leita til
hafnar til þess að forða áhöfninni
frá íjörtjóni. En þegar til Reykja-
víkur kemur fer nú heldur að fær-
ast líf í tuskurnar. Þetta mun hafa
verið 24. október. Eitt af því sem
varð Thmstamönnum að falli var
að í lest Marían fannst trétunna
undan olíu. Á botn tunnunnar var
letrað með blákrít m/b Trausti.
Tóku nú vötn að renna hratt að
einum punkti og enn var það þeim
TYaustamönnum til óhagræðis að
skipstjórinn á Marían bar það, að
sá sem virtist vera yfirmaður á
bátnum hafi verið skaddaður á
annarri hendi, hafi vantað fingur.
Það var rétt.
Nóvember hló oft dátt þegar
hann minntist þessa atburðar.
,,Ef maður hefði sloppið, þá væri
maður forríkur. Heldurðu að það
væri munur? Líklega er þó best að
það sé eins og það er, heilsugóður
með nóg að gera,“ sagði hann oft.
Það var ýmislegt sem mönnum
þótti broslegt í þessu Marían
máli. Eitt var að skipshöfn
TVausta var sögð 3 menn en þeir
voru 4. Við Garðmenn og Sand-
gerðingar vissum hvað olli því, að
einum var skotið undan, hann
hafði sennilega ekki náð saka-
aldri. Þessir 4 voru frá eftirtöldum
stöðum; úr Garði, Sandgerði,
Hafnarfirði og Reykjavík, einn frá
hverjum stað.
Á vetrarvertíðinni 1927 eða
tveim árum eftir smyglmálið, var
ég á bát frá Sandgerði. Þá kynntist
ég tveim mönnum, sem sögðu að
meira hefði verið drukkið í Sand-
gerði á vetrarvertíðinni 1925 en
menn myndu áður, enda gekk sú
saga að skift hafi verið um inni-
hald í einhverjum hluta brúsanna
er geymdir voru undir leiksviðinu
í samkomuhúsinu. Ein sagan var
sú að nokkrir strákar úr Sand-
gerði hefðu elt bílana og haft með
sér fiskigogga og náð með þeim
nokkrum brúsum af bílunum.
Ekki veit ég hversu mikill sann-
leikur var í þessu en þetta var talið
satt á þeim árum.
En nú var Marían og Ttausta
málið til lykta leitt og komið á
spjöld sögunnar. Skyldi smyglár-
áttan vera horfin úr hugum land-
ans þar með? Því fer íjarri. Ein lítil
saga sem sannar að enn var ís-
lendingurinn ekki af baki dott-
inn.
Á vetrarvertíðinni 1931 var ég
sjómaður á vélbát, á einum af
þessum stóru, 38 tonn. Það var
beitt í landi en gert að aflanum um
borð og saltað í lestina. Þegar svo
lestin var full var farið til Hafnar-
fjarðar og aflanum landað. Fisk-
inn keypti Loftur Bjarnason.
Nú bar svo til að einn dag í
marsmánuði er við höfðum lokið
við að landa úr fullum bát, rúm-
lega 100 skippundum. Stefnan
hafði verið sett fyrir Garðskaga.
Skipstjórinn sagði mér að taka
stýrið og gaf mér strikið. Veðri var
svo farið, að suð-austan vindur
var, 3—4 vindstig, og svo að segja
sléttur sjór. Suddarigning var og
lítið skyggni, eða eins og sagt er
„rólegur landsynningur”. Þegar
stímt hafði verið klukkutíma eða
KEFLAVÍK - NJARÐVÍK
HANDABANDS OG HÓPMYNDIR
FERMINGARBARNA 1986
ELDRI MYNDIR FÁANLEGAR
m

\

UOSMYNDASTOFA
SUÐURNESJA
Hafnargötu 79. S. 2930
svo, kom kallinn upp og tók stýr-
ið. Þá áttum við eftir að þrífa bát-
inn ofandekks og moka salti í stí-
urnar og gera allt klárt fyrir næstu
aðgerð. Við hefðum betur látið
saltið vera óhreyft á lestargólfinu, j
ef okkur hefði órað fyrir því sem
í vændum var.
í hvert sinn sem við tókum við
stýrinu af skipstjóranum áminnti
hann okkur um að hafa vakandi
auga með öllu í kringum bátinn,
svo sem skipaferðum og öðru
slíku. Er við höfðum stímað í um
það bil hálfa klukkustund þótt-
umst við greina skip á bakborða.
Eins og áður sagði var skyggni
slæmt, varla meira en hálfur kíló-
metri, en fljótlega sá ég að þetta
var danska varðskipið Fylla á leið
til Reykjavíkur og kom innan úr
Stakksfirði. Þá fór ég að kvíða fyr-
ir því að kannski þyrfti maður að
fara að draga þjóðfánann að húni,
en það var skylda þegar dönsk
varðskip áttu í hlut. Ekki mátti
heldur sigla fyrir framan dönsku
varðskipin. Manni virtist sem al-
þjóðareglur á hafinu væru látnar
víkja fyrir Dönum. I alþjóða sigl-
ingareglum segir svo: ,,Ef línur
tveggja skipa skerast þá skal það
skipið sem hefir hitt á stjórnborða >
víkja.“ En í þetta sinn lét ég Fyllu
eiga sig, því hún fór fyrir aftan
okkur á sínum 22 mflum, í gleð-
ina og glauminn í höfuðborginni.
En nú gerist margt á skömmum
tíma. Þokunni léttir og um leið og
sjóndeildarhringurinn víkkar sjá-
um við að togari kemur öslandi á
fullri ferð fyrir Garðskaga. Þá vor-
um við staddir, eins og sagt er,
Skiphól um Varir og Setufjallið í
Hólmsberg. Fljótt dró saman
með okkur og togaranum, en þeg-
ar það voru um það bil 4 til 5 míl-
ur milli skipanna taka þeir á tog-
aranum í flautuna, eitt langt stuð,
sem merkti að hann vildi hafa af
okkur tal. Auðvitað datt okkur
öllum það sama í hug, og ég er
viss um að vatn kom í munninn á
sumum og ekki að ástæðulausu.
Ég þekkti skipið strax og var vel
kunnugur ferðum þess. Það var
að koma úr síðustu söluferð til
Englands, því nú tók saltfisk- )
fiskeríið við. Þetta var góður túr,
um 2.100 pund sterling og þá var
ekki hörgull á sprúttinu hjá Bret-
anum. Fór nú í hönd mikill þræl-
dómur í tvo til þrjá tíma, en allt
tekur nú enda. Þá er þokunni létti
hægði vindinn, svo heita mátti
logn þegar skipin mættust.
Fór skipstjórinn okkar strax yfir
í togarann. Báðir voru skipstjór-
arnir Suðurnesjamenn og harðir
sjósóknarar. Eitthvað munu þeir
hafa þekkst en þó ekki náið. Ég
118 FAXI