Frjáls verslun - 01.08.2001, Síða 44

Þorsteinn hefur m.a. verið forsœtisráðherra og Jjármálaráðherra - en
lengst af var hann dóms- og kirkjumálaráðherra og sjávarútvegsráð-
herra, eða í átta ár: „ Uþpbyggingar- og verndarstefnan naut skilnings
þó deilt væri um fiskveiðistjórnunina almennt. Margir stjórnmála-
menn vildu hins vegar veiða meira og taka áhættu með því. “
Líkt og Svend Auken, formaður Jafnaðarmannaflokksins
danska, lenti í 1992 er Poul Nyrup Rasmussen varaformaður
flokksins bauð sig fram gegn honum, fékk Þorsteinn að reyna það
sama árið áður og það er liklega eitt það harkalegasta, sem flokks-
formaður getur lent í. „Harkalegt er ekki of sterkt orð, en þannig
er pólitíkin. Eg kom inn á miklum umbrotatímum í pólitíkinni,
lausung og los og nýjar hugmyndir en jafnframt kraftar, sem unnu
að því að halda ítökum sinum og halda í gamlar hugmyndir og
verja rótgróna hagsmuni. Þegar þannig hlutir takast á í sljórn-
málaflokkum er ekki óeðlilegt að það verði átök.
En átök eru líka hluti af pólitíska lifinu. Þar þýðir ekkert annað
en að byggja sjálfan sig upp til að geta séð þau sem hluta af við-
fangsefninu. I hita stundarinnar verður maður að geta skilið á milli
sjálfs sín og stundarátaka. Maður verður að horfa á hlutina þannig
að þeir hafi ekki of mikil persónuleg áhrif og hafa skráp svo átök-
in rispi ekki sálina. Ef menn geta það ekki þá er erfitt að vera í póli-
tík. En auðvitað hefur þetta allt sín áhrif á mann og mótar viðhorf
manns og það umhverfi sem maður lifir og hrærist í. „Þetta er mitt
almenna viðhorf til þessa viðfangsefnis, sem pólitík er í eðli sínu.“
Um einstök atriði segir Þorsteinn að of snemmt sé að ræða og
á þvi hafi hann ekki áhuga. Bætir við kankvís að það komi gjarn-
an í hlut embættismanna að bryðja „haltu-kjafti“ brjóstsykur þeg-
ar pólitík ber á góma. Þegar Þorsteinn hætti í stjórnmálum var
Ingibjörg löngu hætt sínum stjórnmálaumsvifum, svo sú spurn-
ing vaknar hvort það hafi ekki verið rúm íyrir tvo stjórnmálamenn
í sama hjónabandinu. Ingibjörg segir að það hafi verið mikil ánauð
á heimili með þijú lítil börn þegar báðir foreldrarnir voru í stjórn-
málum. „Eg var borgarfulltrúi og Þorsteinn dreifbýlisþingmaður
og það var einfaldlega of mikil ánauð á heimilinu. En vitaskuld
réðu ýmsir aðrir þættir líka þeirri ákvörðun.“
íslenska sjávarútvegsstefnan umdeild fyrst en er nú fyrirmynd í
umfjöllun erlendra blaða um fiskveiðistefnu og fiskveiðistjórn er
Island nánast undantekningalaust netht sem forgönguland í skyn-
samlegri og sjálfbærri fiskveiðistefnu. Sú stefna var mörkuð með-
an Þorsteinn var við stjórn og því ekki úr vegi að staldra við þau
efni. Hann segist verða var við að hvar sem hann komi sé horft til
reynslu Islendinga. „Þó tíminn í sjávarútvegsráðuneytinu hafi ver-
ið átakatími og ráðuneytið eitt mesta átakaráðuneytið þá er gam-
an að horfa til þessa tíma eftir á,“ segir Þorsteinn.
„Það var tvennt sem við byggðum upp þá og sem enn er und-
irstaðan. Annars vegar að móta og þróa markaðskerfi varðandi
fiskveiðistjórnun og koma sjávarútveginum þannig út úr farvegi
ríkisforsjár. Hins vegar var ný og hörð afstaða varðandi verndun
og uppbyggingu fiskistofnanna sem byggði í reynd á ráðgjöf vís-
indamanna í ríkari mæli en áður. Það var búið að koma því inn að
ráðgjöfin byggði ekki á nákvæmum vísindum og því eðlilegt að
sniðganga ráðgjöf varðandi heildarafla, en ég tók annan pól í hæð-
ina. Eg held að það hafi þegar skilað betri árangri en efla og bæði
styrkt stöðu fiskistofnanna og stöðu okkar á alþjóðavettvangi, þar
sem Iitið er á Island sem forgönguþjóð í sjálfbærri nýtingu fiski-
stofnanna og um leið varðandi umgengni um náttúruauðlindir."
En hvernig horfði með skilning á þessum sjónarmiðum og
stuðning við þau þegar verið var að gera þessar breytingar? „Það
gekk vissulega á ýmsu í þeim efnum. Meðan Alþýðuflokkurinn
var í stjórn voru skiptar skoðanir milli stjórnarflokkanna um stefn-
una varðandi fiskveiðistjórnunina. Sennilega hafa það verið ein-
hver dýpstu átök um grundvallaratriði í pólitík á síðari árum. Þar
tókust á ólíkar hugmyndir um ftjálslyndi annars vegar og stjórn-
lyndi hins vegar. En það voru líka mismunandi viðhorf í öflum
flokkum varðandi ákvörðun um heildarafla og hvort tylgja ætti vís-
indalegri ráðgjöf. Afstaðan fór ekki eftir flokkspólitískum linum í
þvi efni. I Sjálfstæðisflokknum stóð meirihlutinn á bak við ákvarð-
anir um fiskveiðistjórnun, þó skoðanir væru skiptar þar eins og
annars staðar, en það voru verulega skiptari skoðanir varðandi
heildaraflaákvarðanir. En það merkilegasta var kannski að það var
almennur stuðningur við þessi sjónarmið og ábyrga nýtingu fiski-
stofnanna meðal flestra sjómanna og útvegsmanna. Uppbygging-
ar- og verndarstefnan naut skilnings þar þó deilt væri um fiskveiði-
stjórnunina almennt Margir stjórnmálamenn vildu hins vegar
veiða meira og taka áhættu með þvi. Stuðningur við verndarstefn-
una var minni meðal stjórnmálamanna en hagsmunaaðila. Þetta
var aflt annar veruleiki en ráðherrar erlendis bjuggu við, sem
stóðu í stöðugum átökum við hagsmunahópa um þessi mál. Þetta
er enn hluti af vanda margra þjóða í sjávarútvegsmálum. Aðstæð-
ur á Islandi má þakka ábyrgri forystu samtaka sjómanna og út-
vegsmanna."
I Noregi og víðar er sjávarútvegur í raun hluti af byggðastefnu,
en Þorsteinn tekur undir að á íslandi hafi verið sneitt hjá því.
„Munurinn er líka að sjávarútvegur er aðalatvinnuvegur á íslandi,
en í Evrópu er sjávarútvegur svo ógnarlitill hluti hagkerfisins að
það skiptir minna máli þó gamla ríkisforsjárhyggjan ríki þar enn.
Engri Evrópuþjóð dytti í hug að halda uppi ríkisforsjá í aðalat-
vinnugreinum sínum. Við erum því í sérstakri aðstöðu hvað sjáv-
arútveg varðar."
Kvótakerfið hefur verið umdeilt undanfarin ár og talað um
óeðlilegar eignatilfærslur í kjölfar þess, en Þorsteinn telur ekki
óeðlilegt þó að skoðanir séu skiptar um þessi efni því stærstu efna-
hagslegu hagsmunir þjóðarinnar séu fólgnir í sjávarútvegi. „Fram-
seljanlegar aflaheimildir leiða til þess að ríkisvaldið stjórnar ekki
þróuninni, heldur mótar sjávarútvegurinn sjálfur þann farveg á
grundvelli markaðslögmála eins og annars staðar. Þess vegna eru
líka færri, stærri og sterkari sjávarútvegstyrirtæki en áður. í ein-
staka byggðarlögum hefur útgerðin veikst en hún hefur um leið
styrkst annars staðar. Það er hins vegar mikilvægt að sjávarútveg-
44