Morgunblaðið - 31.01.2009, Blaðsíða 32

32 Umræðan
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 31. JANÚAR 2009
Morgunblaðinu hefur borist mikill fjöldi greina og pistla frá lesendum um ástandið í efnahagsmálum landsins.
Margir höfundar lýsa áhyggjum sínum af þróun mála og margir gera tillögur um leiðir út úr efnahagsvanda þjóð-
arinnar. Morgunblaðið leggur áherslu á að gera þessum umræðum góð skil í blaðinu á næstunni.
Skoðanir fólksins
Þegar fólk upplifir
mikið óréttlæti og
reiði í kjölfarið er
ugglaust hætta á að
það taki reiðina út á þeim sem
standa þeim næst og yfirfæri
þannig reiði sína gagnvart þeim
sem ábyrgð bera á ástandinu yfir
á fjölskyldumeðlimi.’
Vörður - Fulltrúaráð sjálfstæðisfélaganna í Reykjavík
Fundur vegna prófkjörs
Fundur í Verði - Fulltrúaráði
sjálfstæðisfélaganna í Reykjavík
verður haldinn í Valhöll laugardaginn
7. febrúar 2009 kl. 10.30
Dagskrá
1. Tillaga stjórnar Varðar - Fulltrúaráðsins um
að fram skuli fara prófkjör í Reykjavík vegna framboðs til
alþingiskosninga vorið 2009.
2. Ræða formanns Sjálfstæðisflokksins, Geirs H. Haarde.
3. Vinsamlega athugið að fundurinn er eingöngu opinn þeim er
setu eiga í Fulltrúaráði sjálfstæðisfélaganna í Reykjavík.
Stjórnin.
Sjálfstæðisflokkurinn
Háaleitisbraut 1 • 105 Reykjavík
Sími 515 1700 • www.xd.is
Í NÝLEGRI grein „Framtíðin er
okkar áskorun“ ritaði ég um mikilvægi
menntunar og þann lærdóm sem við
getum dregið af Finnum og Írum að
byggja upp þekkingarþjóðfélag og arð-
saman hátækniiðnað á Íslandi. Hér
verður aðeins fjallað um leiðir til að
leyfa slíkum iðnaði að dafna hér á landi.
Látum verkin tala
Það þarf samspil margra þátta til þess að hátækniiðn-
aður nái að blómstra og verða jafnvel ein styrkasta stoð ís-
lensk efnahags. Vægi hans í útflutningi er enn lágt, en árið
2004 var hlutfall hans af gjaldeyristekjum með því lægsta
meðal vestrænna þjóða. Á ýmsu þarf að taka til að bæta
ástandið, en almennt eru góð skilyrði til þess á Íslandi. Við
erum afskaplega tæknivædd og nýjungagjörn þjóð, og
enskukunnátta landsmanna almennt til fyrirmyndar.
Auk eflingar verkfræði- og raunvísindamenntunar
mætti innleiða skattalega hvata fyrir rannsóknar- og þró-
unarstörf (r&þ) fyrirtækja, og auka fjárfestingar í sprota-
og nýsköpunarfyrirtækjum. Á Iðnþingi 2005 var iðnaðar-
og viðskiptaráðherra afhent skýrsla um „þriðju stoðina“,
áætlun um hvernig margfalda mætti gjaldeyristekjur af
upplýsingatækni á næstu árum. Þessari áætlun var vel
tekið en henni var ekki hrint í framkvæmd. Viljinn er til
staðar, en það vantar að sjá orð í verki.
Ísland er landið
Hægt er að plægja hátækniumhverfið á Íslandi með
ýmsu móti. Á vissan hátt er þegar verið að nota hugmynd
Íra um „hátæknivæðingu með heimboði“ með því að laða
erlend upplýsingatæknifyrirtæki á borð við Yahoo!,
Microsoft og IBM til landsins. Þessi fyrirtæki fjárfesta í
ríkum mæli í „gagnaverum í geymslugámum“ til að knýja
leitarvélar sínar og aðra þunga tölvuvinnslu. Fyrir áhuga-
sama samanstendur slíkur gámur af um 4.000 tölvum sem
geymir 2 PB (milljón GB) af upplýsingum. Til sam-
anburðar eru allar ljósmyndir 130 milljóna notenda á Fa-
cebook samanlagt um 1 PB. Gámarnir eru tengdir í raf-
magn (um 500 kWh), nettengingu og vatnsrör fyrir
kælingu. Með tilkomu FARICE-1 sæstrengsins verða al-
gjör kjörskilyrði á Íslandi fyrir geymslu á svona gámum
sem og hýsingu á tölvubúnaði sem er minni í sniðum. Sam-
kvæmt könnun ráðgjafarfyrirtækisins KPMG er Ísland
samkeppnishæfasta staðsetning í Evrópu fyrir gagnaver.
Íslensk fyrirtæki á borð við Verne Global og Data Íslandia
hafa þegar gripið gæsina og byggt upp, eða eru að byggja
upp aðstöðu til að gera þetta kleift. Ísland gæti orðið sam-
heiti öruggrar nethýsingar með ódýra og vistvæna orku,
mikla bandvídd jafnt til Bandaríkjanna og Evrópu, og auð-
velda kælitækni (með því hreinlega að opna útidyrahurð-
ina). Seinna má vinna að því að lokka þessi fyrirtæki til að
framkvæma r&þ á Íslandi, á sama hátt og Írar gerðu í
sinni kreppu. Fyrir utan þau beinu störf sem skapast í
kringum þjónustu við þessi fyrirtæki er pláss á akrinum
fyrir ýmis íslensk sprotafyrirtæki í þjónustu og óbeinni
vinnu.
Slátrum ekki kúnni …
Lausnin á efnahagskreppunni getur engan veginn falist
í því að skera niður í menntamálum eða rannsóknum.
Þessa þætti er ekki hægt að brýna nógu vel. Með ákveð-
inni einföldun má líta á þjóðfélag sem gríðarstórt fyrirtæki
þar sem háskólar og rannsóknarstofnanir fara með hlut-
verk r&þ deildar. Það er staðreynd að fleiri bandarísk há-
tæknifyrirtæki leggja upp laupana vegna niðurskurðar í
r&þ málum en vegna efnahagssveiflna. Fjárfestar vita að
fyrirtæki sem skila jákvæðu uppgjöri vegna niðurskurðar
í r&þ eru í vondum málum og munu óumflýjanlega verða á
eftir í samkeppninni. Þó það sé ljúffengt að slátra kúnni er
enga mjólk að fá eftir það.
Það er von mín að mikilvægi menntunar til að tryggja
vegsæld Íslands verði haft hugfast á næstu mánuðum og
jafnvel árum meðan skorið verður við nögl. Samtímis vona
ég að stjórnvöld leggi sem mest af mörkum til að gera um-
hverfi hátækni- og sprotafyrirtækja vænlegt svo sá iðn-
aður megi vaxa og dafna og búa í haginn fyrir okkur öll.
Áætlanir og upplýsingar um hvað þurfi að gera liggja þeg-
ar fyrir. Það eina sem vantar er herslumuninn – að við
stýrum skipinu áfram í rétta átt þrátt fyrir þokuna.
Framtíðin er í okkar höndum
Ýmir Vigfússon, doktorsnemi við Cor-
nell-háskóla í Bandaríkjunum.
ÉG VIL koma á framfæri innilegu þakklæti til ríkisstjórnarinnar frá
okkur hátekju- og stóreignafólkinu. Þegar þessa ágætu ríkisstjórn vantaði
pening í kassann nú um áramótin átti hún þess auðvitað kost að leggja á
stóreignaskatt og hátekjuskatt. Þessi ríkisstjórn fólksins kaus í staðinn að
hækka rannsókna- og afgreiðslugjöld í heilbrigðisþjónustunni, sem aldr-
aðir, öryrkjar og sjúklingar standa fyrst og fremst straum af.
Við hátekjufólkið erum sérlega ánægð með að nú um áramótin voru tek-
in upp komugjöld hjá þeim nýrnasjúku sem mæta þrisvar í viku í blóð-
skilun hjá skilunardeild Landspítalans. Þetta fólk, sem þénar lítið af því
það er flesta daga á sjúkrahúsi, getur bara ekki ætlast til þess að við há-
tekjufólkið séum endalaust að borga heilbrigðisþjónustu fyrir það. Þessi
gjaldtaka er líka bara enn einn áfanginn á þeirri braut að verðleggja heil-
brigðskerfið þannig að almenningur hafi ekki efni á að sækja sér lífs-
nauðsynlega þjónustu. Þegar þeim áfanga verður náð og þetta verður heil-
brigðiskerfið okkar hátekju- og stóreignafólksins, rekið af félögum okkar,
getum við loksins farið að sækja heilbrigðisþjónustu hér innanlands í stað-
inn fyrir að borga stórfé utanlands.
Þetta var mjög gott verk hjá ríkisstjórninni, sem veit eins og er að við
hátekju- og stóreignafólkið höfum nóg við okkar pening að gera, s.s. að
fara í lystireisur út um allan heim, kaupa okkur fleiri og dýrari lúxusbíla,
reisa stærri sumarbústaði, auk þess sem almenningur bara virðist ekki
gera sér neina grein fyrir því hvað það er dýrt að reka nokkra Range Ro-
vera, þyrlu eða tvær og einkaþotu að auki, nokkrar lystisnekkjur, sjö
heimili víðsvegar um heiminn, einkaeyju í Karabíska hafinu, og vera líka í
stanslausum ferðum fram og til baka til staða eins og Noregs og Caym-
aneyja.
Ríkisstjórnin áttar sig vel á þessu og gætir þess vel að skerða ekki okk-
ar hag. Hún veit nefnilega að það þarf mikla vinnu og yfirlegu til þess að
skara eld að eigin köku og passa að enginn fari í aurana okkar. Við eigum
því ekki að þurfa að hafa áhyggjur af svona smotteríi eins og að leggja
okkar sanngjarna skerf til samfélagsins. Nú væri vel þegið að fulltrúar
stjórnarflokkanna hefðu samband við okkur stóreigna- og hátekjufólkið til
þess að láta vita á hvaða reikninga við eigum að leggja inn þegar kosn-
ingar nálgast og við viljum þakka stjórnarflokkunum fyrir að hlífa okkur
við því að axla samfélagslega ábyrgð.
Þakklæti til
ríkisstjórnarinnar
Ívar Pétur Guðnason, kennari og
stórnotandi í heilbrigðisþjónustunni.
MIKIÐ hefur verið skrifað um kreppuna og efna-
hagshrunið. Ítrekað hefur verið bent á hvernig örfáir
svokallaðir útrásarvíkingar beri ábyrgð á þessu ástandi
ásamt ríkisstjórn, seðlabanka og fjármálaeftirliti sem
brugðust því hlutverki sínu að tryggja hag almennings
í landinu með regluverki sem hefði takmarkað frelsi
þessara aðila til athafna. Ljóst er að félagsleg streita
hefur aukist verulega í kjölfarið. Skuldabyrði fjöl-
skyldna hefur aukist gríðarlega, nauðsynjavörur hækk-
að verulega, fjöldi fólks hefur misst atvinnu sína og at-
vinnuöryggi annarra er ógnað. Auk þess er sú
grunnþjónusta sem við höfum byggt upp á und-
anförnum áratugum í heilbrigðis-, félags- og mennta-
kerfinu í hættu, þar sem þjóðin hefur ekki lengur efni
á að reka hana með sama hætti og áður, og verulegar
skerðingar eiga sér nú stað í þessari nauðsynlegu
grunnþjónustu.
Hvaða áhrif getur kreppan
haft á börn og fjölskyldur þeirra?
Erlendar rannsóknir sýna að félagslegir þættir eins
og félagsleg streita, atvinnuleysi og fátækt auka til
muna líkur á vanda innan fjölskyldna. Þannig aukast
líkur á sambúðarslitum foreldra við aukna streitu.
Karlmenn eru mun líklegri til að beita maka sinn og
börn ofbeldi í kjölfar atvinnumissis heldur en karlmenn
sem stunda vinnu. Foreldrar sem búa við fátækt eru
margfalt líklegri til að beita börn sín ofbeldi og van-
rækja þau en foreldrar sem búa við eðlileg kjör. Fé-
lagsleg streita eykur einnig líkur á ofbeldi og van-
rækslu barna. Þegar við bætist sú gífurlega reiði sem
við höfum orðið vitni að í okkar þjóðfélagi vegna eðlis
þessa ástands og aðdraganda er líklegt að konur og
börn á heimilum séu í enn meiri hættu. Þegar fólk upp-
lifir mikið óréttlæti og reiði í kjölfarið er ugglaust
hætta á að það taki reiðina út á þeim sem standa þeim
næst og yfirfæri þannig reiði sína gagnvart þeim sem
ábyrgð bera á ástandinu yfir á fjölskyldumeðlimi. Það
gífurlega álag sem sumar fjölskyldur upplifa nú getur
þannig hugsanlega brotist fram í almennum pirringi og
samskiptaörðugleikum sem síðan geta mögulega undið
upp á sig og leitt til tilfinningalegs eða líkamlegs of-
beldis.
Hvernig má draga úr áhrifum kreppunnar?
Aðgerðir þurfa að miðast að því að draga úr hinni
miklu reiði sem hefur skapast meðal fólks og létta þarf
byrðar fjölskyldna í landinu, sérstaklega þeirra verst
settu. Félagslegur stuðningur dregur úr áhættu ofbeld-
is og vanrækslu samkvæmt fjölda
erlendra rannsókna. Félagslegur
stuðningur getur verið bæði form-
legur og óformlegur. Óformlegan fé-
lagslegan stuðning veitir t.d. maki,
skyldmenni og vinir og felst hann í
því að létta álag hjá fjölskyldum t.d.
með barnapössun eða tilfinninga-
legum stuðningi. Formlegur fé-
lagslegur stuðningur er veittur af
hinu opinbera, þ.e. ríki og sveitarfélögum. Í honum get-
ur falist fjárhagslegur stuðningur, t.d. í formi fæðing-
arorlofs, barnabóta, vaxtabóta, húsaleigubóta og hóf-
legs vaxta/verðbótastigs húsnæðislána. Einnig í formi
annarra stuðningsaðgerða eins og t.d. niðurgreiðslu á
dagforeldrum, leikskólaplássi, skólaseli og heilbrigð-
isþjónustu. Félagslegur stuðningur dregur úr líkum á
því að börn séu vanrækt eða beitt ofbeldi og hefur fyr-
irbyggjandi áhrif. Því er nauðsynlegt að standa vörð
um félags-, heilbrigðis- og menntakerfið eins og kostur
er í þessu árferði og hlúa að slíkri þjónustu. Koma þarf
auk þess til móts við þær fjölskyldur sem verða verst
úti og geta sveitarfélög t.d. boðið slíkum fjölskyldum
upp á fríar skólamáltíðir og lækkun ýmissa gjalda, s.s.
fasteignagjalda og gjalda fyrir leikskólapláss eða skóla-
gæslu. Ef ekki verður komið til móts við fjölskyldur
sem verst verða úti nú er líklegt að kostnaður verði
ennþá meiri síðar meir ef vandi þeirra fær að vinda
upp á sig. Auk þess sem draga má þannig úr miklu til-
finningalegu álagi og vanda sem skapast getur í kjöl-
farið meðal barna sem verða fyrir barðinu á kreppunni
með beinum og óbeinum hætti. Vandi barna sem verða
fyrir ofbeldi eða vanrækslu getur komið fram í lík-
amlegum, hugrænum, félagslegum og tilfinningalegum
þáttum. Þannig aukast líkur á t.d. höfuðverkjum,
magaverkjum, námsörðugleikum, hegðunarerfiðleikum,
lélegri félagslegri færni, þunglyndi, kvíða, áhættu-
hegðun og afbrotum meðal barna sem verða fyrir of-
beldi eða vanrækslu í uppeldi.
Slíka þróun þarf að fyrirbyggja með stuðningi við
fjölskyldur í landinu og þá sérstaklega öflugum fé-
lagslegum stuðningi til þeirra fjölskyldna sem mest
þurfa á honum að halda. Því ríður á að hlífa fjöl-
skyldum í landinu og ekki síst þeim verst stöddu við
niðurskurðarhnífnum.
Afleiðingar kreppunnar á börn
Freydís Jóna Freysteinsdóttir,
félagsmálastjóri og lektor.