Morgunblaðið - 05.02.2009, Blaðsíða 25

Umræðan 25
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 5. FEBRÚAR 2009
Morgunblaðinu hefur borist mikill fjöldi greina og pistla frá lesendum um ástandið í efnahagsmálum landsins.
Margir höfundar lýsa áhyggjum sínum af þróun mála og margir gera tillögur um leiðir út úr efnahagsvanda þjóð-
arinnar. Morgunblaðið leggur áherslu á að gera þessum umræðum góð skil í blaðinu á næstunni.
Skoðanir fólksins
SENNILEGA hefur ekkert ár, í manna minnum, hlaðist öðrum eins
aragrúa af stjórnsýslumistökum og árið 2008. Ekki ætla ég þó að
halda því fram að bankahrunið hafi verið viljaverk nokkurs manns,
heldur hafi reynsluleysi á viðskiptasviði, vanþekking eftirlitsaðila og
ofurtrú ríkisvalds á rekstraraðilum blindað mönnum sýn á raunveru-
leikann. Þó er ekki annað hægt en ávíta stjórnvöld fyrir það að skella
skolleyrum við viðvörunum, sem varð þjóðinni dýrast.
Við kjósendur erum þó ekki alsaklausir, okkur hefur tekist að sveipa
ákveðna pólitíska stefnu dýrðarljóma sem skyggt hefur á ágallana og
gert stjórnendur hennar að nokkurskonar ofurhetjum, sem leitt hefur
þá inn á sjálfumgleði sem gerir menn vanhæfa til að gæta hagsmuna
heildarinnar. Kjósendur hafa það vald að hirta of einangruð og flokks-
bundin vinnubrögð ríkisstjórnar og geta gert það í skoðanakönnunum
og kosningum. Flokksforingjar verða að finna, að ef þeir vinna ekki
fyrir heildina eigi þeir á hættu að tapa trausti almennings.
Framboðskerfi flokkanna þarf einnig að breyta. Það er óheilbrigt að
flokksforusta geti raðað upp ættingjum og vinum á framboðslista og
fengið þannig fram nokkurskonar fjölskyldu eða einræðisstefnu innan
flokks og í ríkisstjórn. Það er einnig of mikil áhersla lögð á að alþing-
ismenn séu með háskólagráðu, það getur leitt til þess að lægri stéttir
verði jaðarhópar innan stjórnsýslunnar. Víðsýni og réttlætiskennd er
ekki bundin við menntun, en þessir eiginleikar eru mikilvægir innan
þingsins. Það er fullt af vel hæfu fólki í þjóðfélaginu, með háleitar
hugsjónir, tilbúið að leggja metnað sinn í störf innan þingsins í þágu
samfélagsins, það vantar bara tækifærið til þess að geta boðið sig
fram.
Hávær krafa hefur verið í þjóðfélaginu um kosningar og jafnframt
breytingar. Kosningar eru nauðsynlegar til að minnka spennuna í
þjóðfélaginu, en þurfa að fara fram þegar þær hafa tilgang til breyt-
inga fyrir þjóðfélagið. Ég tel að forsætisráðherra og utanríkisráðherra
hafi farið rangt að með afstöðu sinni til mótmælenda, að vanvirða og
lítillækka reiðan andstæðing sinn virkar á sama hátt og bensín til að
slökkva eld.
Þegar skoðanakannanir hafa verið gerðar, fyrir kosningar, hefur úr-
takið gefið ákveðna vísbendingu um vilja þjóðarinnar, en margfalt fjöl-
mennari hópur mótmælenda er marklaus að mati ráðherranna. Þetta
finnst mér vera að sýna mótmælendum hroka, sem leiðir af sér enn
meiri reiði. Einnig kemur skýrt fram að stjórnarliðar eru ekki sam-
stiga, hvorki innan ríkisstjórnar, né innan flokkanna. Þessi óeining
styrkir mótmælendur enn betur í þeirri skoðun að ríkisstjórnin sé van-
hæf. Ég tel að átakalaus þingsetning þann 20. janúar geti ekki farið
fram nema ríkisstjórnin nái sáttatengslum við mótmælendur.
Valdhroki í stað vinsemdar
Guðvarður Jónsson Valshólum 2 Rvík.
ÞAÐ er þungt í þjóðinni. Torg og salir fyllast af
fólki, sem mótmælir. Fólki finnst nóg um hvernig þeir
búa sér í haginn, sem bera ábyrgð á ástandinu og halda
enn áfram í skjóli þrásætinna stjórnmálamanna. Fólk
er reitt, því finnst sem það hafi verið haft að ginning-
arfíflum, eða svikið af aðilum sem það treysti fyrir ævi-
starfinu, öryggi fjölskyldunnar og framtíð þjóðarinnar.
Fólk er tortryggið, það treystir ekki lengur ráðamönn-
um og trúir ekki því sem þeir segja. Þegar horft er yfir
sviðið sést hvarvetna vonsvikið og kvíðið fólk, sem ótt-
ast um öryggi sitt og sinna, en kann engin ráð til að bregðast við, önnur
en að fara út þegar færi gefst, sameinast fjöldanum og mótmæla.
Í fjöldanum býr kraftur og orka, sem þarf að virkja til góðra verka.
Hvar sem tvær manneskjur koma saman ræða þær málin, velta fyrir sér
hvað sé til ráða, kasta milli sín margvíslegum hugmyndum um hvað
megi taka til bragðs, það hafa allir skoðun á ástandinu. Lengra komast
þeir ekki, vegna þess að það vantar farveg og leiðsögn til að leiða hug-
myndir áfram til einhvers konar veruleika. Á hverri stundu allan vöku-
tímann er fólk um allt land að ræða málin og leita leiða. Fólkið vill vera
til gagns, það er drifkrafturinn sem knýr áfram laugardagsfundina á
Austurvelli og fjöldafundina í Háskólabíói. Þarna finnur fjöldinn sameig-
inlegan vettvang og trúir í einlægni að hann geti orðið til góðs. Þetta eru
mótmæli, en þau lýsa líka vilja til athafna og löngun til að fá að vera
með.
Vegna þessarar stöðu sem uppi er hefur Sveitarfélagið Árborg ákveðið
að búa til vettvang fyrir athafnafúst fólk þar sem það getur komið sam-
an til að deila hugmyndum hvert með öðru. Við viljum virkja löngunina
til að skapa eitthvað nýtt, leggja dálítinn stein í nýja hleðslu til end-
urreisnar samfélagsins. Sveitarfélagið efnir því til nýsköpunarsmiðju 13.
febrúar nk. á Hótel Selfossi og fær til liðs við sig hæfustu ráðgjafa
landsins á sviði nýsköpunar- og sprotafyrirtækja undir forystu Nýsköp-
unarmiðstöðvar Íslands og Atvinnuþróunarfélags Suðurlands. Nýsköp-
unarsmiðjan er tilraun til að virkja þá orku sem fólgin er í íbúum sveit-
arfélagsins og löngun þeirra til að leggja sitt af mörkum. Það er
bjargföst sannfæring okkar, sem að þessari tilraun stöndum, að eigi end-
urreisnin að takast sé grundvallaratriði að virkja fólk til þátttöku. Það
er fleira til en niðurskurður og hagræðing, það er líka til nýsköpun og
uppbygging samfara nýrri eða endurskoðaðri hugmyndafræði. Við trúum
því að taki fólk þátt í uppbyggingunni og hugmyndir þess fái að njóta
sín verði til önnur sýn á þau vandamál sem við er að etja. Við trúum því
að það sé farsælla til lengri tíma fái þjóðin sjálf að vera virkur þátttak-
andi í lausninni fremur en að vera þiggjandi alls þess sem að henni er
rétt.
Nýsköpunarsmiðja í Árborg
Jón Hjartarson, formaður bæjarráðs í Árborg.
EFTIR að íslensku bankarnir fóru
í þrot hafa stoðir íslenska efna-
hagkerfisins brostið. Hækkun geng-
isvísitölunnar um 80% á einu ári,
samkvæmt skráningu Seðlabankans,
er til marks um það og sú staðreynd
að Seðlabanki Evrópu hefur ekki
skráð gengi krónunnar frá 3. desem-
ber 2008. Á þeim tíma mat Seðla-
banki Evrópu 1 evru á 290 krónur.
Verðbólga er nú um 18% á ársgrundvelli þrátt fyrir
2,5% markmið Seðlabankans. Í nýrri könnun sem Gallup
gerði fyrir ASÍ kemur fram að 14% þeirra sem eru í
launaðri vinnu hafa fengið launalækkun frá því í byrjun
október 2008. Að mati Greiningar Glitnis stefnir í að frá
falli bankanna til ársloka 2010 muni fasteignaverð lækka
um helming að raunvirði.
Um 12.000 manns hafa skráð sig án atvinnu. Fram-
kvæmdastjóri Creditinfo á Íslandi segir tæplega 3.500
fyrirtæki stefna í þrot innan árs, sé miðað við núverandi
stöðu. Lilja Mósesdóttir hagfræðingur hefur reiknað út
að ef þessi fyrirtæki fari í þrot muni atvinnulausir verða
um 27.000. Gera má því ráð fyrir að á næstu mánuðum
muni stór hluti atvinnulausra þurfa að lifa á strípuðum
atvinnuleysisbótum, um 150.000 kr. á mánuði. Ætla má
að sú upphæð dugi flestum fjölskyldum skammt fyrir
framfærslu og afborgunum af fasteignalánum.
Verðtryggð og gengistryggð íbúðalán
Fylgni er á milli gengisþróunar krónunnar og verð-
bólgu. Höfuðstóll gengistryggðra lána, sem tekin voru
fyrir gengishrun krónunnar, hefur því hækkað mjög, í
krónum talið, jafnvel tvö- til þrefaldast og afborganir á
sama tíma einnig. Höfuðstóll og afborganir verðtryggðra
lána hafa líka hækkað því mánaðarlega bætast verð-
bólgutengdar verðbætur við höfuðstól verðtryggðu lán-
anna út lánstímann. Það má því búast við því, miðað við
óbreyttar forsendur, að á ákveðnum tímapunkti muni
höfuðstóll verðtryggðu lánanna ná höfuðstól geng-
istryggðu lánanna og verða á endanum hærri. Skjald-
bakan muni þannig fara fram úr héranum.
Hagsmunasamtök heimilanna
Hinn 15. janúar sl. voru Hagsmunasamtök heimilanna
stofnuð. Í ályktun stofnfundar kemur fram að í ljósi þess
neyðarástands sem skapast hefur krefjist samtökin laga-
breytinga, heimilunum til varnar. Samtökin vilja jafna
áhættu milli lánveitenda og lántakenda og að veð tak-
markist við þá eign sem sett er að veði. Eins er krafist
almennra leiðréttinga á íbúðalánum heimilanna, bæði
verðtryggðum og gengistryggðum. Bent er á að lenging
og frysting lána leysi ekki vandann heldur fresti honum
fyrst og fremst. Jafnframt er farið fram á skilyrðislausa
stöðvun fjárnáma og uppboða á íbúðarhúsnæði ein-
staklinga þar til ofangreindar kröfur hafa verið upp-
fylltar.
Hinn 18. nóvember sl. héldu Ingibjörg Sólrún Gísla-
dóttir og Jørgen Niclasen, utanríkisráðherra Færeyja,
blaðamannafund vegna lánveitingar Færeyinga til Ís-
lendinga. Þar kom fram að í bankakreppunni í Fær-
eyjum um 1990 hefði atvinnuleysi farið upp í 25% og
telur Jørgen að Íslendingar geti lært af þeim mistökum
Færeyinga að leggja of miklar álögur á samfélagið. Það
hafi orðið til þess að kreppan varð dýpri en ella og
leiddi af sér 15% fólksflótta. Að sögn Jørgens tók það
íbúafjöldann 10 ár að ná fyrri hæðum. Bjartsýnin hafi
hins vegar komið Færeyingum yfir kreppuna og hann
væri viss um að bjartsýnin ætti líka eftir að koma Ís-
lendingum í gegnum kreppuna hér.
Margar hugmyndir hafa komið fram
Fjölmargar lausnamiðaðar hugmyndir hafa komið
fram upp á síðkastið. Ein af þeim er á þá leið að boðið
verði upp á þann valkost að gengistryggð húsnæðislán
verði umreiknuð svo að þau líti út fyrir að hafa upp-
haflega verið tekin sem verðtryggð krónulán. Lánin
verði svo endurfjármögnuð af Íbúðalánasjóði, í krónum,
með veði í húsnæði viðkomandi. Verðtrygging verði
samhliða gerð óvirk, t.d. frá og með 1. janúar 2008, og
verði ekki virk fyrr en stjórnvöld nái verðbólgumark-
miði sínu.
Talsverð umræða hefur einnig átt sér stað í tengslum
við þá hugmynd að tengja húsnæðislán vísitölu fast-
eignaverðs. Eins má velta fyrir sér á hvaða forsendum
húsnæðislán flytjast úr gömlu bönkunum yfir í þá nýju,
m.a. með tilliti til affalla íbúðabréfa. Sé um afföll að
ræða þarf að vega og meta hvort skynsamlegra sé að
ríkið afskrifi mismuninn strax og afföllin skili sér beint
til lántakandans með niðurfærslu höfuðstóls en að ríkið
leysi eignina til sín fyrst með nauðungarsölu og afskrifi
síðan þá upphæð sem ekki fæst greidd eftir gjaldþrot
þess sem áður var skráður eigandi.
Burt séð frá innihaldi þeirra hugmynda sem fram
hafa komið og útfærslu þeirra hljóta flestir að vera
sammála um brýna nauðsyn þess að standa vörð um
heimilin. Ef ekkert verður að gert er hætt við að fólk
missi fótanna og heimilin í landinu verði gjaldþrota í
stórum stíl. Eins þykir líklegt að margir íhugi nú að
flytja úr landi. Landflóttinn er reyndar þegar hafinn
meðal þeirra sem misst hafa vinnuna og sjá ekki aðra
lausn. Er það sú framtíð sem við viljum? Því miður er
tíminn sem stjórnvöld hafa til viðbragða naumur. En
við höfum hins vegar nægan tíma til að vinna okkur út
úr hlutunum ef stefnan er tekin í rétta átt og velferð al-
mennings tryggð.
Tökum stöðu með heimilunum
Þórður Björn Sigurðsson
framkvæmdastjóri.
Ég hef sjálfur ekki tekið
þátt í þessum skrílslátum
og þarf nú að biðjast af-
sökunar á því. Með þess-
um orðum mínum, sem eru fremur
máttlaus tilraun til að bæta úr
framtaksleysi, er ég væntanlega
settur út af sakramentinu og talinn
til skrílsins.’
ÞRIÐJUDAG-
INN 20. janúar
2009 voru enn á
ný mótmæli í
borginni, við hin
„helgu vé“ al-
þingis, en þann-
ig talaði forseti
Alþingis. Ég
held hann hafi
reyndar sagt „helgur staður“, en
það er sami skítur í sömu skál,
helgi eða virðing er aðeins til í
augum áhorfandans, það er ekki
hægt að heimta hana heldur að-
eins ávinna sér.
Þarna var eflaust á ferðinni
hinn nýlega frægi skríll, sem er
ekki hluti af íslenskri þjóð, ef
marka má einróma ummæli rík-
isstjórnar, hvar sem ráðherra
(ráðskona?) er í flokk settur. Það
er ekki íslenska þjóðin sem mætir
á mótmælafundi.
Raunar er það mín skoðun, mið-
að við fjölda mótmælenda á mörg-
um þessara funda, að þarna hljóti
að hafa verið einhverjir örfáir
fulltrúar íslensku þjóðarinnar,
væntanlega af slysni.
Ég hef sjálfur ekki tekið þátt í
þessum skrílslátum og þarf nú að
biðjast afsökunar á því. Með þess-
um orðum mínum, sem eru fremur
máttlaus tilraun til að bæta úr
framtaksleysi, er ég væntanlega
settur út af sakramentinu og tal-
inn til skrílsins. Hvaða afleiðingar
það hefur er ekki alveg skýrt enn,
en af ummælum ráðamanna tel ég
ljóst að ég er ekki lengur hluti af
íslensku þjóðinni og þar af leið-
andi er ríkisfangið trúlega glatað
og svo kosningaréttur.
Það stolt sem fylgdi því að hafa
íslenskan ríkisborgararétt er
hvort eð er horfið, en ef það þýðir
að launataxtinn minn er framvegis
skráður í evrum, á ríkjandi gengi
hverju sinni, get ég örugglega bú-
ið við þá smán ef mínum eigin hag
er borgið, og er það í anda útrás-
arvíkinga.
Hvað kosningaréttinn varðar, ef
valkostir mínir í hugsanlega fjar-
lægum kosningum snúast um það
að kjósa sömu samsærismennina í
nýjum búningum, þá segi ég pass.
Framsóknarflokkurinn hefur t.d.
ekki batnað við brottför Guðna
Ágústssonar, sá flokkur er of sam-
tvinnaður sögunni sem leiddi af
kreppunni sem við erum stödd í.
Það er stutt síðan menn nátengdir
flokksforystunni, jafnvel fyrrver-
andi ráðherra, högnuðust um
milljarðatugi á viðskiptum með
eignir ríkisins, þjóðarinnar sem ég
eitt sinn tilheyrði áður en ég varð
skríll. Að klæða upp nýtt andlit í
flokksforystu og halda það merki
endurnýjunar er í besta falli grát-
broslegt. Sumir vildu segja að
þarna sé verið að „dubba upp
melluna“, afsakið, þetta eru ekki
mín orð.
Áðurnefndu dæmi er, vel að
merkja, ekki aðeins beint til
„framsóknarflokks“, þennan ljót-
leika sjáum við í öllum núverandi
stjórnmálaöflum, hægri eða
vinstri, hverjum er ekki sama
hvernig ömurleikinn flokkast?
Hver er þá ábyrgð stjórnanda?
Þingmanns, ráðherra, stjórnarfor-
manns, forstjóra, framkvæmda-
stjóra, forseta, þingforseta, nefnd-
arformanns, nefndarmanns,
bæjarstjóra, oddvita hrepps?
Ein skýr ábyrgð stjórnanda er
að víkja ef minnsta skugga ber á
störf hans. Þar er ekki endilega
verið að fjalla um eigin aðild að
málum, skipstjóri er jafn ábyrgur
þó að stýrimaðurinn hafi dottið í
það og siglt skipinu á sker.
Núverandi klíkuhópar, í lands-
málum og sveitarstjórnarmálum,
telur að enginn verði eftir til að
stjórna ef þeir víkja, þarna sé
rjómi landsins saman kominn.
Guð hjálpi okkur ef það er satt.
Skríllinn er mættur á ný
Aðalsteinn Jónsson semur
hugbúnað fyrir tölvur.