Morgunblaðið - 11.05.2009, Blaðsíða 14

14 FréttirVIÐSKIPTI/ATVINNULÍF
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 11. MAÍ 2009
Tilboðin gilda hjá Einari Farestveit og umboðsaðilum um land allt.
FRÁBÆR VORTILBOÐ
KitchenAid og Einar Farestveit leggjast
á eitt og lækka verð á KitchenAid
hrærivélum og blöndurum!
Tilboðin gilda aðeins í stuttan tíma!
Ekki missa af þessu!
FULLT VERÐ69.900
59.900
TILBOÐSVERÐ
Artisan KSM150
LITUR: HVÍT
FULLT VERÐ29.900
24.900
TILBOÐSVERÐ
Artisan KSB52
LITUR: HVÍTUR
Artisan KSM150
FULLT VERÐ72.900
61.900
TILBOÐSVERÐ
LITUR: STEINGRÁ
FULLT VERÐ31.900
25.900
TILBOÐSVERÐ
Artisan KSB52
LITUR: Í LIT
MARGIR LITIR Í BOÐI
Eftir Bjarna Ólafson
bjarni@mbl.is
Á SÍÐUSTU fimmtíu árum hefur
magn peninga í umferð í Bandaríkj-
unum aukist um 2.800%. Á sama
tíma hefur íbúum í Bandaríkjunum
fjölgað um 72,2% og almennt verð-
lag hefur hækkað um 631%.
Í viðtali við Morgunblaðið fyrir
skömmu lýsti breski hagfræðipró-
fessorinn Kevin Dowd yfir áhyggj-
um sínum vegna þeirra aðferða, sem
ríkisstjórnir stærstu ríkja heims
virðast ætla að beita til að takast á
við efnahagsvandann. „Prentvélarn-
ar í Washington og London hafa
verið settar í fimmta gír og virðast
ríkisstjórnirnar halda að með því að
búa til nógu mikið af peningum sé
hægt að leysa vandann, sem við
stöndum frammi fyrir nú. Allt útlit
er því fyrir endurupprisu verðbólgu-
draugsins,“ sagði Dowd.
Peningamagn er mælt á mismun-
andi vegu. Í Bandaríkjunum var,
þar til fyrir stuttu, fylgst með fjór-
um mælikvörðum, hver öðrum víð-
feðmari. Grunnurinn að peninga-
magni er, eins og gefur að skilja,
magn prentaðra seðla og sleginna
mynta að viðbættum innstæðum í
seðlabanka Bandaríkjanna. Er þessi
flokkur nefndur M0. Í næsta flokki,
M1, er peningur á óbundnum tékk-
areikningum í bönkum að viðbættu
því sem fellur undir M0. Í M2 bæt-
ast við bundnar innstæður og inn-
stæður í peningamarkaðssjóðum.
Enn víðtækari skilgreining á pen-
ingamagni var kölluð M3, en hún er
ekki lengur mæld af bandarískum
stjórnvöldum.
Afnám gullfótarins
Á skýringarmyndinni sem hér
fylgir má sjá aukningu peninga-
magns samkvæmt M2 skilgreining-
unni. Tölur frá bandaríska seðla-
bankanum ná aðeins aftur til ársins
1959, en sjá má að um umtalsverða
aukningu er að ræða á ekki lengri
tíma. Þegar haft er í huga að seðla-
bankinn er stofnaður árið 1913 má
ljóst vera að magn peninga í umferð
fer ekki að aukast af neinum telj-
andi krafti fyrr en upp úr árinu
1970.
Það vill svo til að árið 1971 tók þá-
verandi Bandaríkjaforseti, Richard
Nixon, þá ákvörðun að afnema gull-
fótinn á Bandaríkjadal. Fram að
þeim tíma hafði, fræðilega a.m.k.,
verið hægt að fá Bandaríkjadölum
skipt fyrir gull í banka.
Slíkur fótur á gjaldmiðli gerir rík-
isstjórn erfiðara fyrir að prenta pen-
inga, enda verður kenningunni sam-
kvæmt að vera inneign í gulli fyrir
hverjum prentuðum seðli.
Í upphafi áttunda áratugarins var
fjárhagsstaða ríkissjóðs Bandaríkj-
anna hins vegar mjög slök. Kostn-
aður við uppbyggingu velferðarkerf-
is forvera Nixons í embætti að
viðbættu stríðinu í Víetnam var mik-
ill. Var það ein ástæða þess að Nix-
on afnam gullfótinn. Eins og sjá má
á myndinni hefur magn peninga í
umferð aukist gríðarlega frá þeim
tíma.
Mörg Vesturlönd gengu í gegnum
mikið verðbólgutímabil á áttunda og
upphafi níunda áratugar síðustu ald-
ar. Verðbólga er, eins og nafnið gef-
ur til kynna, almenn hækkun verð-
lags á ákveðnu tímabili. Mælitækið
á verðbólgu er svokölluð neyslu-
verðsvísitala. Margar ástæður geta
valdið hækkun verðlags, einkum á
einstökum vörum. Mikil hækkun á
olíuverði í heiminum í fyrra hafði
t.d. áhrif á vísitölu neysluverðs hér á
landi. Þá geta gengisbreytingar haft
áhrif á neysluverðsvísitölu, eins og
við Íslendingar höfum orðið óþægi-
lega vör við að undanförnu.
Ef peningamagn í umferð eykst
hins vegar umfram stækkun hag-
kerfisins leiðir það, að öllu óbreyttu,
til aukinnar verðbólgu. Á tímabilinu
frá 1959 til 2008 jókst verg lands-
framleiðsla í Bandaríkjunum um
377,3% að raunvirði.
Bandaríski peningagrunnurinn,
þ.e. peningamagn samkvæmt M0
skilgreiningunni, var um 870 millj-
arðar dala í ágúst 2008. Síðan þá
hefur hann hins vegar nær tvöfald-
ast og samkvæmt nýjustu tölum er
hann nær 1.580 milljörðum. Þetta er
gríðarleg aukning á ekki lengri
tíma.

  
   
     
    
   !
"
#  !$
% &   ' !# 

% # ( 
%  ! )    ! 
% )!    ! 
%   ! ' &     * !
Að prenta verðbólgu
Eftir Baldur Arnarson
baldura@mbl.is
FJÁRSVIK eru meginorsök fjármálahrunsins í
Bandaríkjunum, að mati Williams K. Blacks,
dósents í hagfræði við Missouri-háskóla í
Bandaríkjunum, sem segir öll viðvörunarljós
hafa verið hundsuð vestanhafs. Bandaríska al-
ríkislögreglan (FBI) hafi í septembermánuði
2004 varað við „faraldri fasteignalánasvika“.
„Síðan er langur tími liðinn. Það hefði vel ver-
ið hægt að grípa til ráðstafana. Það var hins veg-
ar látið hjá líða að bregðast markvisst við vand-
anum. Bandaríska alríkislögreglan hefur gefið
út að 80% þess taps sem hlaust af fasteigna-
lánasvikum hafi tengst innherjum á vegum lán-
veitenda. Fasteignalánasvikin leiða fljótt til bók-
haldssvika af því að þau ýkja tekjumyndunina
um leið og þau skapa þörf fyrir að fela tapið sem
safnast upp,“ segir Black.
Inntur eftir því hvað hefði verið hægt að gera
til að koma í veg fyrir þessa þróun segir Black
FBI hafa á sínum snærum sérfræðinga sem
hægt sé að senda inn í bankastofnanir til að
rannsaka misferli. Þessir sérfræðingar geti
greint mynstur í fasteignalánasvikum.
Í fyrsta lagi verði vöxturinn ævintýralega
hraður. Í öðru lagi sé lánað til fólks sem ekki
geti staðið í skilum, örvæntingarfulls hóps sem
hægt sé að innheimta hærri gjöld af. Þetta sé
fólk sem hafi litla þekkingu á fjármálum.
„Leiðin til örs vaxtar er að finna viðskiptavini
sem enginn annar vill lána,“ segir hann.
Black víkur því næst að þriðja atriðinu sem sé
óvenjuleg skuldsetning. Það sjáist af því að
tekjur af eigin fé, sem gjarnan sé lítið, verði
gríðarlegar, líkt og skuldirnar sem hlaðist upp.
Beri á þessum þremur einkennum sé það vísir
að fjármagnsbólu, en Black telur því sem næst
stærðfræðilega fullvissu fyrir því að fyrirtæki
gefi upp stjarnfræðilegan hagnað fylgi þau eftir
þessari vafasömu aðferðafræði.
Hagsmunaárekstrar önnur meinsemd
Black segir hagsmunaárekstra annað ein-
kenni óheilbrigðs fjármálalífs þegar bera fari á
óeðlilegum lánum til stjórna fyrirtækja til að
gera þeim kleift að kaupa hlutabréf. Með þessu
móti sé verið að tryggja að stjórnir geti stórefn-
ast gegn því að sýna forstjóranum hollustu. Slíkt
komi í veg fyrir eðlileg störf stjórnanna.
Black er jafnframt þeirrar hyggju að fjár-
málabólur séu reglubundin fyrirbæri sem séu
afleiðingar þess að horfið sé frá eðlilegum við-
skiptaháttum hvort sem horft sé til Rússlands,
Austur-Evrópu, Íslands eða Chile. Líkindi séu
með bankakreppunni á Íslandi og hruninu í
Chile á níunda áratugnum þegar fjármálamenn
skildu eftir sig miklar erlendar skuldir eftir að
hafa sótt hagnað í gjaldeyrisviðskipti.
Inntur eftir því hvers vegna ekki sé varað við
sviksemi af þessu tagi og að hún sé jafn augljós
og hafi svo miklar afleiðingar í för með sér bend-
ir Black á að ekki sé gert ráð fyrir fjársvikum í
kenningasmíðinni að baki nútímahagfræði.
Í nútímahagfræði sé gengið út frá þeirri for-
sendu að markaðir séu skilvirkir og að ekki geti
verið á ferð kerfisbundin skekkja í verðmyndun
á hlutabréfum. Samkvæmt kenningunni geti
verð á hlutabréfum því ekki verið of hátt eða
lágt, aðeins geti verið um tilviljanakenndar
skekkjur að ræða. Þeim sem þessu haldi fram
yfirsjáist að bókhaldssvik séu ekki framkvæmd
af handahófi.
Vandinn sé umfangsmikill. Í nýlegri könnun
KPMG hafi komið fram að 60% Bandaríkja-
manna hafi orðið vitni að sviksemi á vinnustað
sínum en þori ekki að tilkynna um hana af ótta
við afleiðingarnar, því þeir líti svo á að svikin séu
framkvæmd með vilja yfirmanna sinna.
Áformin fara nærri brjálsemi
Spurður um það sjónarmið að markaðirnir
muni að endingu leita jafnvægis og sú hagfræði
sem ráðandi hafi verið í efnahagsmálum halda
velli segir Black þá Larry Summers, efnahags-
ráðgjafa Obama forseta, og Timothy Geithner,
fjármálaráðherra Bandaríkjanna, hafa lýst yfir
vilja sínum til að endurreisa fjármálakerfið á
sama grunni. Hér séu á ferð áform sem fari
nærri brjálsemi, enda muni efnahagshrun að
óbreyttu endurtaka sig. Þörf sé á ítarlegri rann-
sókn á því sem aflaga fór í bandarísku fjármála-
lífi, rannsókn sem Black telur demókrata ekki
munu eiga frumkvæði að, því að niðurstaðan
gæti orðið vandræðaleg fyrir háttsetta demó-
krata.
Fyrirbyggjanlegt efnahagshrun
Annað hrun mun líta
dagsins ljós verði fjár-
málakerfin ekki endur-
skoðuð frá grunni
Ljósmynd/Árni Sæberg
Fræðimaður William K. Black gagnrýnir harðlega afstöðu stjórnar George W. Bush til reglu-
verksins um fjármálamarkaðina. Á sama tíma gagnrýnir hann endurreisnaráætlun demókrata.
William K. Black er
einna þekktastur fyrir
bók sína The Best Way
to Rob a Bank Is to
Own One, þar sem rak-
ið er hvernig stórfor-
stjórar og stjórn-
málamenn gerðust
sekir um sviksemi í
bandarísku banka-
kreppunni á níunda og tíunda áratugnum.
Gríðarlegir fjármunir töpuðust, ásamt því
sem kreppan átti beinan þátt í lækkun
fasteignaverðs, líkt og nú.
Black er dósent í hagfræði og lögfræði
við University of Missouri – Kansas City
(UMKC) og hefur í störfum sínum rann-
sakað fjársvik og afleiðingar þeirra. Bók
hans um bankakreppuna þykir sígild.
Höfundur þekktrar bókar