Morgunblaðið - 05.07.2009, Blaðsíða 6

6 FréttirVIKUSPEGILL
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 5. JÚLÍ 2009
 40 ára afmæli Stonewall-
uppþotanna var fagnað víða um
heim í síðustu viku og þar á meðal í
New York þar sem borgaryfirvöld
hrintu af stað mikilli herferð sem
hvetja á samkynhneigða ferðamenn
til að bregða sér til New York og
fara í „regnboga-pílagrímsgöngu“
um hverfið. Á sama tíma eru mörg
baráttumál samkynhneigðra þar í
borg, og víða vestan hafs, áþekk og
fyrir fjörutíu árum eins og samtök
samkynhneigðra hafa bent á. Þau
segja þannig að enn séu samkyn-
hneigðir beittir tilefnislausu ofbeldi
af lögreglumönnum, enda sé
grunnt á fordómunum og eins sýni
yfirvöld lítinn áhuga á að liðsinna
samkynhneigðum ungmennum sem
búi á götunni. Sérstaklega eigi
transgender blökkufólk erfitt upp-
dráttar, ekki síst í fangelsum borg-
arinnar, þar sem það sé beitt harka-
legu ofbeldi af föngum og
fangavörðum. Því til viðbótar segja
þau að borgaryfirvöld í New York
hafi sett af stað sérstakt átak til að
fækka skemmtistöðum og krám
samkynhneigðra sem sé óneit-
anlega ankannalegt í ljósi þess að
þau freisti þess að laða að fleiri
samkynhneigða ferðamenn.
Umdeild regnboga-
pílagrímsganga
 Ein af þeim,
sem þátt tóku í
Stonewall upp-
þotunum og voru
síðar áberandi í
transgender-
samstökum var
Marsha P. John-
son. Hún varð
fræg fyrir vask-
lega framgöngu í uppþotunum og
fleygt varð svar hennar við spurn-
ingu dómara um fyrir hvað P-ið í
nafninu stæði: „Pay it No Mind“ eða
„spáðu ekkert í það“.
Lík Johnson fannst í Hudson
fljóti í New York skömmu eftir
gleðigöngu þar í borg 1992 og leik-
ur grunur á að hún hafi verið myrt,
en lögregluyfirvöld í New York
töldu ekki ástæðu til rannsóknar.
Enski tónlistarmaðurinn Antony
Hegarty, sem hefur þrívegis komið
fram á tónleikum hér á landi, tvisv-
ar með hljómsveit sinni og einu
sinni með Björk Guðmundsdóttur,
nefndi hljómsveit sína The John-
sons til heiðurs Marsha P. Johnson.
„Spáðu ekkert í það“
Eftir Árna Matthíasson
arnim@mbl.is
A
ðfaranótt 28. júní 1969 ruddist lög-
regla inn í óhrjálega búllu í Green-
wich Village í New York í leit að
samkynhneigðum. Viðstaddir, um
200 manns, þurftu að sýna skilríki og
karlar sem voru of kvenlegir voru handteknir og
eins konur sem ekki voru nógu kvenlega klædd-
ar.
Álíka aðgerðir lögreglu voru alsiða á þessum
tíma, en að þessu sinni gerðist það sem menn áttu
ekki von á – hinir handteknu streittust á móti og
fólk sem safnast hafði að til að fylgjast með fór
líka að skipta sér af því sem fram fór. Áður en
varði voru lögreglumennirnir innikróaðir á barn-
um og sérsveit á leiðinni til að frelsa þá, en sú
sveit þurfti að glíma við íbúa hverfisins, sam-
kynhneigða og aðra, fram eftir nóttu. Þessi at-
burður hefur verið kallaður Stonewall-uppþotin
eftir heiti staðarins og í kjölfar hans komst
mannréttindabarátta samkynhneigðra í sviðs-
ljósið vestanhafs og síðar um allan heim.
Á þeim tíma sem Stonewall-uppþotin hófust
var samkynhneigð talin geðsjúkdómur vestan-
hafs, alríkislögreglan hélt skrá yfir samkyn-
hneigða, póstþjónustan skráði nöfn þeirra sem
fengu sendar bækur og blöð sem fjölluðu um
samkynhneigð og nöfn þeirra sem sóttu krár
samkynhneigðra voru birt í blöðum. Einnig var
algengt að menn sem grunaðir voru um samkyn-
hneigð væru reknir úr starfi og hjá opinberum
stofnunum var það for-
takslaus brott-
rekstrarsök.
Þrátt fyrir
þessar þrengingar voru starfandi í Bandaríkj-
unum samtök sem börðust fyrir réttindum sam-
kynhneigðra, þeirra helst Mattachine-samtökin
og Dætur Bilitis, sem voru samtök lesbía og
stofnuð upp úr Mattachine-samtökunum að hluta.
Mattachine-samtökin voru hommasamtök og
skipulögð eins og neðanjarðarhreyfing, enda
skipti miklu fyrir félagsmenn að ekki yrði ljóstrað
upp um kynhneigð þeirra, en samtökin áttu sér
líka rætur í hreyfingu kommúnista sem áttu einn-
ig undir högg að sækja vestanhafs á þeim tíma.
Í kjölfar Stonewall-uppþotanna reis ágrein-
ingur milli nýrrar kynslóðar homma og lesbía og
þeirra eldri kynslóða sem höfðu starfað að því ár-
um saman innan Mattachine-samtakanna að auka
réttindi samkynhneigðra en miðað hægt. Mat-
tachine-kynslóðin lagði mikla áherslu á að homm-
ar og lesbíur væru eins og fólk er flest og ættu
því að njóta sömu réttinda. Í mótmælaaðgerðum
samtakanna máttu menn til að mynda ekki hald-
ast í hendur eða klæða sig kvenlega og bannað
var að pör héldust í hendur. Unga fólkið vildi
aftur á móti fá að vera eins og því sýndist og
klæðast eins og það kaus sjálft og sökuðu for-
svarsmenn Mattachine-samtakanna um lin-
kind gagnvart yfirvöldum. Fyrir vikið spratt
upp ný hreyfing, háværari, ágengari og árang-
ursríkari og barst um allan heim.
Morgunblaðið/Júlíus
Hingað og ekki lengra
 Samkynhneigð var talin geðsjúkdómur  Karlar voru handteknir fyrir að vera kvenlegir
og konur fyrir að vera karlmannlegar  Á júnínótt fyrir fjörutíu árum breyttist allt
Barátta Árleg gleðiganga
Hinsegin daga á rætur sínar
í uppþotum í New York fyr-
ir fjórum áratugum.
Páll Óskar Hjálmtýsson segir að
þótt Stonewall-uppþotin séu
merkileg og marki ákveðið upphaf
jafnréttisbaráttu samkynhneigðra
á okkar dögum megi menn ekki
gleyma því að samkynhneigðir hafi
staðið í ströngu öldum saman og
þannig hafi samkynhneigðir í
Þýskalandi verið komnir langt í
sinni baráttu áratugum á undan
Ameríku.
„Ég er svo heppinn að vera af
kynslóð sem naut meira frelsis hér
á landi en nokkur önnur fram að
því. Eftir að ég kom út úr skápnum
varð ég aldrei fyrir mismunun, var
aldrei laminn eða rekinn úr íbúð
eða vinnu fyrir það eitt að vera
hommi. Ég þekki samt fólk per-
sónulega sem lenti í þessu öllu
saman. Það er meðal annars fyrir
tilstilli baráttufólks eins og stofn-
enda Samtakanna 78 að allt breytt-
ist. Þessi barátta kostaði suma lífið
og aðrir misstu geðheilsuna. Við
hin, sem á eftir komum, megum
aldrei gleyma því.“
Gleðigangan sem gengin verður
8. ágúst næstkomandi, er einn
helsti viðburður árs-
ins á Íslandi, enda fyll-
ist þá miðborg Reykjavíkur
af fólki. Fyrsta gleðigangan var
einmitt farin í kjölfar Stone-
wall-uppþotsins, því ári
síðar var farin sérstök
frelsisganga í hverfinu
og sú hefð hefur breiðst
út um heiminn.
Fyrsta gleðigang-
an hér var farin ár-
ið 2000, en 1999
var haldin hátíð
á Ingólfstorgi
til að minnast
afmælis upp-
þotanna. „Ég
gleymi því
aldrei hvernig
mér leið þegar við
gengum frá Hlemmi í
fyrstu gleðigöngunni og beygð-
um inn á Laugaveg og sáum
mannfjöldann sem stillt hafði
sér upp meðfram götunni.
Það var ótrúlegt að sjá hve
margir höfðu komið og við
áttum alls ekki von á svo
góðum viðtökum. Þessi gleðiganga
var staðfesting á árangrinum sem
við höfðum náð.“
Páll Óskar bendir á að þó vel
hafi miðað í baráttunni, þá
sé henni fráleitt lokið. „Við
erum ekki að berjast fyrir
sérréttindum, viljum
bara hafa sömu réttindi
og aðrir, en þó við
séum búnir að ná
ákveðnu frelsi sýnir
sagan okkur að það
er ekkert mál að taka
það frá okkur aftur og
getur gerst skyndi-
lega. Þess vegna verð-
um við alltaf að vera á
vakt. Amma vinkonu
minnar orðaði þetta
svo vel þegar hún frétti
að það hefði verið há-
vaði í pabba þegar ég
kom út úr skápnum:
„Ósköp væri huggulegt
að búa í heimi þar sem
það skiptir engu máli
hverjum maður væri
skotinn í.“
Baráttunni fráleitt lokið
Hýr Páll Óskar tók
þátt í að skipuleggja
fyrstu gleðigönguna.
 Það þótti frétt um allan heim
þegar réttur á Indlandi kvað upp
þann úrskurð að bann við samkyn-
hneigð stangaðist á við almenn
mannréttindi. Enn er samkyn-
hneigð þó bönnuð víða; í um 80
löndum er samkynhneigð bönnuð
með lagasetningu og sumstaðar að
viðlagri dauðarefsingu.
Alla jafna eru fordómar mestir í
Miðausturlöndum og Asíu, en einn-
ig í mörgum löndum Afríku. Sam-
kynhneigðir njóta mestra réttinda í
Kanada, á Spáni, í Benelux-
löndunum, Suður-Afríku og á Norð-
urlöndununum, að Íslandi og Finn-
landi frátöldum.
Dauðarefsing við
samkynhneigð
Gleði