Morgunblaðið - 05.07.2009, Blaðsíða 28

Peningar eru
Eftir Björn Jóhann Björnsson
bjb@mbl.is
S
létt 90 ár eru um þess-
ar mundir frá því að
Haraldur Júlíusson
opnaði samnefnda
verslun við Aðalgötu
22 á Sauðárkróki.
Haraldur hóf sinn
eigin rekstur sumarið
árið 1919, eftir að hafa verið versl-
unarstjóri hjá Kristni P. Briem kaup-
manni í sjö ár. Keypti Haraldur hús
við Aðalgötuna sem áður hafði m.a.
hýst úra- og gullsmíðaverkstæði
Franks Michelsens, Gistihúsið Baldur
og þar áður barnaskólann á Sauð-
árkróki. Haraldur reisti nýtt hús á lóð-
inni á árunum 1929-1930 og hefur það
staðið að mestu óbreytt síðan, að við-
bættri íbúð á efri hæðinni, þar sem
fjölskylda hans ól manninn, eig-
inkonan Guðrún Bjarnadóttir og börn
þeirra; Bjarni og María, sem fæddust
1930 og 1931.
Lipurð og greiðasemi
Haraldur verslaði jöfnum höndum
með álnavöru, matvöru og búsáhöld,
auk annars varnings. Tók Guðrún
virkan þátt í rekstrinum með manni
sínum fyrstu áratugina en af-
greiðslufólk var síðar ráðið til starfa í
skemmri og lengri tíma.
Í bókinni Sögu Sauðárkróks III seg-
ir Kristmundur Bjarnason svo frá:
„Hann [Haraldur] byrjaði með lítið,
enda ekki auður í garði; átti 20 ær í
stríðslokin og seldi þær, er verðið var
hæst, fyrir tvö þúsund krónur. Annan
höfuðstól átti hann ekki, en bjargaðist
á lánsfé frá vinum sínum á Akureyri og
gat keypt dálítið inn fyrir gengisfallið.“
Haraldur var ekki eingöngu í kaup-
mennsku heldur kom hann einnig ná-
lægt útgerð og var meðal stofnenda
Útgerðarfélags Sauðárkróks. Þá var
hann virkur í félagsstarfi og var meðal
frumkvöðla í Verzlunarmannafélagi
Sauðárkróks og Náttúrulækninga-
félagi Íslands. Var hann löngum til í að
taka þátt í verkefnum sem gætu skap-
að einhver störf.
Í Sögu Sauðárkróks segir einnig um
Harald: „Gengi sitt á Haraldur Júl-
íusson trúlega mjög að þakka lipurð í
viðskiptum og greiðasemi við náung-
ann. Svo átti að heita í upphafi, að
verzlun hans væri staðgreiðsluverzlun,
en hann var óragur við að lána, er
hann vissi, að viðskiptavinum var fé-
skylft. Þess má geta, að á kreppuár-
unum reyndist mörgum fjölskyldum
einkar erfitt að fata sig. Kvað svo
rammt að því, að dæmi eru þess, að
vermenn sóttu um fatastyrk til sveit-
arstjórnar, svo að þeir kæmust suður
til róðra. Þótti þá mörgum fatasnauð-
um gott að leita til Haraldar. Hann
dubbaði margan vermanninn upp, þótt
greiðslu væri vant.“
Friðaður kaupmaður
Verslun H. Júlíussonar er enn á sín-
um stað við Aðalgötuna og líkast til
með allra elstu starfandi krambúðum
eða nýlenduvöruverslunum landsins,
þar sem vörurnar eru að mestu leyti
afgreiddar yfir búðarborðið. Bjarni
tók við rekstrinum árið 1959 og hefur á
þeirri hálfu öld sem síðan er liðin tek-
ist að halda uppi merki föður síns hvað
lipurð í viðskiptum og greiðasemi við
náungann varðar. Gagnkvæmt traust
hefur ríkt í viðskiptunum og jafnan
verið hægt að taka út vörur í versl-
uninni út á reikning, þó minna sé um
slíkt nú til dags.
Litlu sem engu hefur verið breytt í
versluninni, vöruúrvalið er mikið og
fjölbreytt og innréttingarnar nánast
þær sömu og þegar Bjarni tók við. Þar
má nefna skúffur, sem höfðu áður að
geyma mjölvörur, og tvær vogir. Sú
eldri er frá árinu 1919, með merki
Danakonungs, en sú yngri er enn í
notkun, árgerð 1941.
Því kom það fáum á óvart að
Byggðasafn Skagfirðinga tók upp
samstarf við verslunina fyrir sex árum
um að varðveita hverfandi viðskipta-
og verslunarhætti 20. aldar í Skaga-
firði. Enda segja gárungarnir á
Króknum að Bjarni sé líkast til eini nú-
lifandi kaupmaður landsins sem hefur
verið friðaður!
Með ólæknandi bíladellu
Verslunin var ekki aðeins vett-
vangur innkaupa á matvörum og fatn-
aði, heldur einnig nokkurs konar um-
ferðarmiðstöð. Upp úr 1930 tók
Haraldur að sér afgreiðslu fyrir far-
þegaflutninga milli Akureyrar og
Borgarness fyrir Bifreiðastöð Ak-
ureyrar, BSA, sem var með áætl-
unarferðir á þeirri leið og sá um far-
þegaflutninga milli Sauðárkróks og
Varmahlíðar. Síðar stofnaði Haraldur
Bifreiðastöð Skagafjarðar, í samstarfi
við Sigurð Björnsson, og var stöðin
með tvo áætlunarbíla og tvo leigubíla
um tíma. Fékkst sérleyfi fyrir farþega-
flutningum milli Varmahlíðar, Sauð-
árkróks, Haganesvíkur og þaðan til
Siglufjarðar með bátum, eða þar til
vegurinn um Siglufjarðarskarðið var
opnaður 1946. Einnig þjónaði versl-
unin flóabátnum Drangi sem sá um
vöruflutninga á eyfirskar og skagfirsk-
ar hafnir.
Sjálfur segir Bjarni að ólæknandi
bíladella hafi orðið til þess að hann fór
ekki að skipta sér af verslunarrekstr-
inum fyrr en að verða þrítugur að
aldri. „Ég á að hafa verið byrjaður að
aka bíl átta ára, er ég greip í bíl hjá
Árna Rögnvaldssyni. Það er æði
snemmt en ég er ekki frá því að þetta
sé rétt, þegar ég hugsa til baka,“ segir
Bjarni brosandi í upphafi spjalls okkar
á kontórnum inn af búðinni. Þar hefur
fáu verið breytt gegnum tíðina, enga
tölvu að sjá eða annan nútíma skrif-
stofubúnað, aðeins forláta ritvél og
reiknivél af gamla skólanum.
Árið 1948 tók Bjarni bílpróf og fékk
í afmælisgjöf frá foreldrunum Int-
ernational vörubíl með vélsturtu, sem
hann vann á í vegagerð um nokkurra
ára skreið. Á árunum 1950 til 1954 ók
hann rútum fyrir Norðurleið á milli
Akureyrar og Reykjavíkur og 1954
stofnaði hann eigið fyrirtæki, Vöru-
flutninga Bjarna Haraldssonar, sem
sinnti flutningum á milli Sauðárkróks
og Reykjavíkur. „Það var ekki sjálf-
gefið að fá sérleyfi til flutninga á þeim
tíma, það var hálfgert happdrætti,“
segir Bjarni en þetta fyrirtæki rak
hann samhliða versluninni allt til árs-
ins 2001. Hann hélt eftir litlum flutn-
ingabíl sem hann tekur ennþá í. „Ég
stelst annað slagið til að aka suður á
bílnum, mér til gamans, og einnig hér
 VERSLUN HARALDAR JÚLÍUSSONAR Á SAUÐÁRKRÓKI
FAGNAR 90 ÁRA AFMÆLINU UM NÆSTU HELGI  OPIÐ Á
MEÐAN EINHVER VILL LÍTA VIÐ, SEGIR BJARNI HARALDS-
SON KAUPMAÐUR  KRAMBÚÐIN HANS HEFUR VERIÐ
VIÐURKENND AF BYGGÐASAFNI SKAGFIRÐINGA SEM
MINNISVARÐI UM HVERFANDI VIÐSKIPTAHÆTTI
Við vigtina Bjarni Haraldsson hefur staðið vaktina í níræðri krambúðinni í 50 ár.
Umboðsmaðurinn Verslun Haraldar Júlíussonar hefur verið með umboð fyrir
Olís og þar áður BP frá 1930. Mynd af Óla heitnum í Olís er á kontórnum.
28 Verslun
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 5. JÚLÍ 2009
Fjölmargir hafa unnið í
Verslun Haraldar Júl-
íussonar gegnum tíðina við
afgreiðslustörf og sem
„byssuguttar“, eins og þeir
voru nefndir forðum sem
dældu bensíni á bílana.
Meðal þeirra eru Einar K.
Guðfinnsson, þingmaður
Sjálfstæðisflokksins og
dóttursonur Haraldar, og
Vilhjálmur Egilsson, fram-
kvæmdastjóri Samtaka atvinnulífsins. Vilhjálmur var um tíma á
þingi líkt og Einar og í gamansömum tóni hefur verið talað um að
þeir feðgar, Haraldur og Bjarni, hafi gert tvo byssugutta að þing-
mönnum.
Báðir minnast þeir starfans í versluninni með hlýhug og eru
stoltir af því að hafa verið hluti af merkri sögu hennar.
„Þetta var mikið ævintýri. Verslunin var eins og undraheimur,
rúturnar stoppuðu fyrir utan, Bjarni frændi gerði út flutningabíla,
og þeir feðgar, afi og Bjarni, önnuðust olíuafgreiðsluna fyrir BP,
sem nú heitir Olís. Svo seldi afi Deutz-traktora um allan Skaga-
fjörð. Það voru því mikil umsvif á þessum tíma og gaman að fá að
hrærast í þessu öllu. Stundum fengum við bræðurnir far með olíu-
bílnum fram í sveit, eða upp á Hveravelli, sátum aftur í kassanum á
flutningabílnum þegar Bjarni var að sækja eða losa vörur, sent-
umst suður í pósthús, eða í bankann, afgreiddum bensín og þótt-
umst vera búðarmenn í versluninni hjá afa,“ segir Einar. Hann seg-
ist hafa fljótt tekið eftir því að Bjarni var vinmargur og menn
sóttust eftir félagsskap hans. Margt hafi örugglega ráðið því en
ekki síst sögurnar sem renna upp úr honum, græskulausar gam-
ansögur sem fyrir löngu hafa gert Bjarna ódauðlegan.
„Þetta var dásamlegur tími og lærdómsríkur. Þarna voru manni
innprentaðir góðir siðir, sem hafa komið að gagni á lífsleiðinni.
Þarna var manni líka innprentað að bera virðingu fyrir vinnunni.
GERÐI „BYSSUGUTTA“ AÐ
Ungur bílstjóri Einar K. Guðfinnsson tveggja ára við
flutningabíl frænda síns, Bjarna Haraldssonar.
Einar K.
Guðfinnsson
Vilhjálmur
Egilsson