Morgunblaðið - 30.10.2009, Blaðsíða 23

23
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 30. OKTÓBER 2009
Sér ekki Stefán Eiríksson, lögreglustjóri höfuðborgarsvæðisins, stendur á bak við sakbendingarglugga í nýopnaðri hverfisstöð lögreglunnar í húsnæði Lögregluskóla ríkisins við Krókháls en
stöðin var áður við Fjallkonuveg í Grafarvogi. Með breytingunni nærri þrefaldast húsnæði hverfisstöðvarinnar. Ekki sést í gegnum gluggann þeim megin sem Stefán stendur.
Júlíus
AÐ undanförnu hef-
ur átt sér stað nokkuð
undarleg umræða um
orkumál á Smugan.is
og víðar. Sigmundur
Einarsson, jarðfræð-
ingur hjá Nátt-
úrufræðistofnun Ís-
lands, vakti upp mál
þetta með aðsendri
grein til Smugunnar,
dags. 1.10.2009, sem
hann nefnir: „Hinar
miklu orkulindir Íslands. Getum
við virkjað endalaust“. Þar fer
hann í aðalatriðum rétt með tölu-
legar stærðir úr gögnum Orku-
stofnunar, og ýmsum mats-
skýrslum, án þess þó að geta þess
hvaða forsendur liggja að baki
talnalegum útreikningum jarð-
varmamatsins. Hann grípur síðan
til eigin sérfræðiþekkingar og talar
niður orkuna úr svæðunum og
kemst að þeirri niðurstöðu að tvö
álver muni hreinlega soga til sín
nær alla jarðhitaorku sunnan lands
og norðan, og að það dugi ekki
einu sinni til. Í framhaldi af því
upplýsir hann þjóðina, svo vitnað
sé til hans orða: „… því miður er
það svo að stóri sannleikurinn um
hinar miklu orkulindir Íslands er
tómt plat“ og bætir svo um betur
með næstu setningu: „Þetta eru
skýjaborgir sem byggðar eru á
raupi óábyrgra manna sem óger-
legt er að vita hvort eða hvað
hugsa.“ Viðbrögðin létu ekki á sér
standa á Smugunni, því þar hófust
gífurleg fagnaðarskrif fjölda manns
um að nú hefði loks stóri sann-
leikur verið upp kveðinn og Ísland
orðið nær orkulaust. Hvurslags
eiginlega umræða er þetta? Það er
verið að tala um eitt af fjöreggjum
þjóðarinnar. Eina af þremur
stærstu auðlindum okkar.
Það hefur aldrei kunnað góðri
lukku að stýra að hvetja til múg-
æsinga. Orkumálin eru vand-
meðfarin og mat á því orkumagni
sem unnt er að vinna úr iðrum
jarðar á hverjum tíma sýnu erf-
iðari. Tækninýj-
ungar, t.d. í jarðbor-
unum, hafa gert það
að verkum að sífellt
er hægt að sækja á
dýpri mið, bora á
þrengri svæðum á
yfirborði með minna
umhverfisraski. Nið-
urdæling á vökva og
fjölþætt nýting í
auðlindagörðum hafa
leitt til bættrar
orku- og auðlinda-
nýtingar og þannig
mætti lengi telja.
Eitt stærsta vandamálið við að
meta raunhæft vinnanlega orku á
einstökum svæðum er að ekki fæst
að bora tilraunholur – hvort heldur
það er fjárskortur sem hamlar eða
viljaleysi þeirra sem telja sig ráða
för um meðhöndlun fjöreggsins.
Óvissa um vinnanlegan orkuforða á
hverju jarðhitasvæði mun því alltaf
vera til staðar og þá óvissu er ekki
hægt að minnka nema með bor-
unum og rannsóknum á viðkom-
andi svæðum. Þetta á t.d. við um
Krýsuvíkursvæðið. Í fyrirliggjandi
jarðvarmamati Orkustofnunar ligg-
ur fyrir gamalt mat um að svæðið
kunni að standa undir 480 MWe.
Það mat talar Sigmundur niður í
160 MWe án þess að vísa í hald-
bær gögn því til stuðnings. Í seinni
grein sinni á Smugunni, dags. 22.
október 2009, bætir Sigmundur
enn um betur og lækkar eigið mat
fyrir Krýsuvík niður í 100 MWe.
Væntanlega heyrum við næst að
aldrei verði virkjað í Krýsuvík því
svæðið verði trúlega alfriðað, þrátt
fyrir þá gömlu óþægilegu stað-
reynd að Hafnfirðingar fengu
Krýsuvíkurlandið frá ríkinu 1941,
gagngert til jarðhitanýtingar.
Á opnum fundi Samorku 21.
október síðastliðinn voru haldin
fimm fróðleg erindi um sjálfbæra
nýtingu jarðhitans, sem fólk getur
kynnt sér á vefsíðu Samorku (sjá
http://www.samorka.is). Umsögnum
Sigmundar var þar mótmælt sem
röngum af Ólafi Flóvenz, forstjóra
Íslenskra Orkurannsókna, og
sömuleiðis gífuryrðum Sigmundar
um „raup óábyrgra manna og tómt
plat“. Það er sorglegt og ófaglegt
að Sigmundur skuli fjalla um og
skrumskæla orkumálin með
sleggjudómum á borð við þá að
tala niður orkuna úr einstökum
svæðum Reykjanesskagans. Orku-
geta einstakra svæða verður seint
metin til hlítar nema með skyn-
samlegum nýtingartilraunum sem
teknar eru skref fyrir skref. Er
orkuverið í Svartsengi eitt skýr-
asta dæmið þar um. Þar hefur HS
Orka unnið um margra áratuga
skeið að þróun auðlindagarðs með
framúrskarandi árangri. Þar var í
upphafi, af vísum mönnum orku-
geirans, talið að trúlega mætti
nýta um 30 MWt af varmaorku til
hitaveitu fyrir Grindavík. Í dag er
uppsett varmaafl orkuversins 150
MWt, uppsett rafafl er um 75
MWe og 15 milljónum tonna af
köldu vatni er dreift um byggðir
Suðurnesja ár hvert, ásamt um 10
milljónum tonna af heitu vatni. Um
410.000 manns heimsækja Bláa
lónið árlega. Dettur einhverjum
heilvita manni í hug að fyrirtæki
með slíka nálgun að auðlindinni
vaði um Reykjanesskagann með
eldi og brennisteini og traðki hann
niður í svaðið? Tæmi í einu vet-
fangi allan varmaforðann á mótum
tveggja jarðskorpufleka langs eftir
öllum skaganum? Ég segi bara aft-
ur og enn: „Hvurslags eiginlega
umræða er þetta!“ Hvað Reykja-
nesvirkjun áhrærir þá miða stækk-
unaráform við að auka uppsett raf-
afl um 80 MWe. Einungis um
þriðjungur viðbótaraflsins krefst
aukinnar upptektar úr jarð-
hitageyminum djúpt í jörðu, annar
hluti kæmi úr þurrgufu ofan djúp-
kerfisins, sem hvort eð er tapast
upp úr jarðhitakerfinu ofan til en
sem unnt er að nýta með grunnum
borholum. Um 30 MWe fást svo
með betri nýtingu á háhitavökv-
anum sem óhjákvæmilega kemur
frá gufuveitunni sem sér öllum
þremur 50 MWe raforkuhverflun-
um fyrir gufu. Það eru nú öll
ósköpin. Ég ætla ekki einu sinni að
minnast á það hvað þá er mikið
eftir í jarðhitapottinum á Reykja-
nesi því einhverjum gæti þá dottið
í hug að við þyrftum ekki að leita
fanga víðar. Fyrirtækið vill hins
vegar ekki setja öll eggin í sömu
körfuna, heldur umgangast auð-
lindir með varúð og virkja í til-
tölulega smáum áföngum.
Nú er beðið eftir niðurstöðum
mats úr öðrum áfanga Ramma-
áætlunar og stendur til að þær
liggi fyrir um næstu áramót. Rætt
er um að æskilegt væri að þær nið-
urstöður fengju lagalega stöðu.
Vera má að það sé skynsamlegt, en
hvað orkuiðnaðinn varðar þá nægir
að forgangsraða orkukostunum í
verndarflokka. Þau svæði sem
verða talin hafa hæst verndargildi
munu njóta verndar hvað varðar
núlifandi kynslóðir og einhverjar
þær næstu. Er eitthvað athugavert
við það að eftirláta síðari kyn-
slóðum að ákveða sjálfar hvað þá
verður gert? Núlifandi kynslóð get-
ur öll orðið sammála um hvað tví-
mælalaust skuli vernda. Þar mætti
til dæmis nefna allan austurhluta
Torfajökulssvæðisins, Vonarskarð,
Kverkfjöll, Þjórsárver, og listinn
gæti orðið talsvert lengri. Jarð-
hitamönnum er alveg ljóst að mikil
jarðhitaorka er fólgin í rótum gos-
beltisins alls, og þar með talið utan
hinna einginlegu jarðhitasvæða,
svo sem fram kom í erindi Ólafs á
Samorkufundinum. Sigmundur
gerir lítið úr því máli í þeirri fjöl-
miðlaumræðu sem upp kom í kjöl-
far sleggjudóma hans, og sagði
hana óábyrga framtíðarsýn sem lít-
ið kæmi orkumálunum við nú um
stundir. Reykjanesskaginn sjálfur
er hins vegar eitt skýrasta dæmið
um það hvað felst í rótum gosbelt-
isins á milli hinna eiginlegu há-
hitasvæða. Þar eru nefnilega engin
háhitasvæði á yfirborði í þess orðs
merkingu, hvorki í Svartsengi, né í
Eldvörpum, né annars staðar á
skaganum nema í nágrenni
Reykjanesvita og svo í Krýsuvík,
og einhverju lítilræði af virkum yf-
irborðshita í Trölladyngju. Og þó
drýpur smjör af hverju strái hvað
jarðhitann varðar á Reykjanes-
skaganum, eldhraunum prýddan
skagann langan, það við best fáum
séð. Vel má vera t.d. að svæðinu
við Sandfell svipi til Svartsengis,
þó þar sjáist vart vottur af hita á
yfirborði í dag. Því munu boranir í
framtíðinni svara, ef menn og guð
lofa.
Hvað orkumál þjóðarinnar varð-
ar þá höfum við val. Við getum
kosið að hverfa aftur til fortíðar og
látið allan jarðhitann sem eftir er
ósnortinn renna sitt skeið án okkar
íhlutunar. Annað mál er hvort við
höfum efni á því eða teljum það
skynsamlegt. Hvað álver í Helgu-
vík varðar þá stendur ekki til að
reisa þar allt að 360 þúsund tonna
álver með allt að 630 MWe orku-
þörf í einni hendingu. Álverið verð-
ur reist í 90 þúsund tonna áföng-
um, fyrst einum, svo öðrum. Ef
ekki verður til orka til að sjá fleiri
áföngum fyrir afli, t.d. vegna
verndarsjónarmiða, arðsemissjón-
armiða, lánsfjárskorts eða þjóð-
arvilja, þá verður það svo að vera.
Orkufyrirtækin vinna sín áform í
áföngum háðum getu á hverjum
tíma, og einfaldlega geta ekki
skuldbundið sig umfram getu.
Orkufyrirtækin hafa til þessa fæst
gert upp á milli orkukaupenda. Ef
iðnfyrirtæki bíða í röðum og bjóða
hátt verð fyrir orkuna, hvað dettur
fólki í hug að orkufyrirtæki myndi
gera næst þegar samningar yrðu
lausir og virkjanir verða nær af-
skrifaðar? Hugsi nú hver fyrir sig.
Hættum þessu ómálefnalega og
ófaglega þrasi. Ákveðum hvað við
viljum nýta og virkja á næstu ár-
um okkur öllum til hagsbóta. Við
erum að tala um eina af okkar
þremur stærstu auðlindum – orku-
auðlindina – og það í alvöru.
Eftir Guðmund
Ómar Friðleifsson »Hættum þessu ómál-
efnalega og ófaglega
þrasi. Ákveðum hvað við
viljum nýta og virkja á
næstu árum okkur öll-
um til hagsbóta.
Guðmundur Ómar
Friðleifsson
Höfundur er yfirjarðfræðingur
HS Orku hf.
Undarleg umræða um orkumál