Saga - 1988, Qupperneq 53

RÚNARISTUR FRÁ ÞRÁNDHEIMI OG BJÖRGVIN
51
N-750 þurhallar1 - Þórhallur
N-752 þurkæt - Þorkell (?)
Áttunda dæmi frá Björgvin er í latneskri áletrun sem ber þess merki
að vera vestan um haf (NlyR N-614). Þar sem þetta er einkenni þeirra
naerkikefla sem að öðru leyti benda einnig til íslands, bendir margt til
þess að þessi „óreglulega" notkun rúnarinnar úr í ristum frá 12.-13.
öld sé einkenni rúnahefðar „vestan hafs". Við athugum þetta nánar
eftir að hafa litið á nokkra aðra rúnafræðilega þætti.
Stungin úr-rún með hljóðgildinu /o/ er að öðru leyti næsta sjaldgæf
1 norskum rúnaristum. Þegar þessi rún er notuð, hefur hún hljóðgild-
'ð /y/, síðar líka /v/, að því er virðist (sbr. NlyR N-128 og N-159). f Mic-
^el III frá Mön virðist merkið einnig tákna /y/ (sbr. Page 1983: 140
nn.).
Á einu merkikeflinu frá Þrándheimi hefur stungin úr bæði hljóð-
gildið /o/ og /q/ í mannsnafninu Kolbjörn (nr. 2). í efninu frá Björgvin
er eitt merkikefli með þessari sérstöku rún. Á N-748 er þ + stungið u
+ r k i 1 s a. En útgefandinn veltir því fyrir sér hvort heldur skuli lesa
^’yrgils eða Þorgils. Nafnið Þorgils kemur víða fyrir á rúnaristum, en
f^eins tvisvar sinnum með greinilegu /y/, í bæði skiptin með y-rún.
1 v*rc"'ist eðlilegt að skoða í samhengi þessar merkingar frá Þránd-
eimi og Björgvin. Þær eru áreiðanlega upprunnar í sams konar
umhverfi, og því hlýtur að vera eðlilegt að lesa stungna tír sem /o/ og
/?/ á þeim báðum.
Fyrir uppgröftinn í Björgvin og Þrándheimi var ekki vitað til að
stungin úr væri notuð á þennan hátt nema á grænlenskum ristum og
61nni ^rá fslandi, kirkjuhurðinni kunnu frá Valþjófsstað, frá um alda-
fnótin 1200. Ef til vill kæmi Iíka til greina ein rista frá Dyflinni (Hag-
n 1986: 26 og tilvitnanir þar). Því liggur ekki í augum uppi hvaðan
j GSS* n°ri-un er runnin. Hún er hvað sem öðru líður bundin græn-
^ nskri og íslenskri rúnahefð, en þekkist í Noregi aðeins í áletrunum
^^nerkikeflum. Þetta verður einnig að skoðast sem röksemd fyrir því
merkikeflin (sum) séu íslensk, ef til vill grænlensk.
um ,s|°tSthl>ÓðÍð (sníkihljóðið) a á undan nefnifalls-r-i mælir móti því að hér sé
mý lita naln ræ^a' kistan öll erþurhallara (sbr. viðbæti í greinarlok). Ef til vill
skýrine sjt “ Sem eins ^onar staglritun (dittografi), en það er ekki fullnægjandi
þessu misræmi milli málmyndar, nafnmyndar og rúnatákns.