Saga - 1988, Qupperneq 79

SAMBÚÐ LANDSDROTTNA OG LEIGULIÐA
77
réttara að byggja á yngri löggjöf varðandi afgjöld jarða heldur en að
hverfa aftur til Jónsbókar, og því þarf að tryggja með einhverju móti að
bann laganna við óeðlilegri hækkun landskuldar sé virt. Tillögur
Hoppes eru gagnlegar í þessu sambandi, en vegna þess að tilskipun-
ln frá 1705 er svo ógreinileg er nauðsynlegt að taka af öll tvímæli um
að landeigendur megi ekki hækka landskuld upp á sitt eindæmi
urnfram það sem jarðabókin frá 1760 segir til um.
3. Ábyrgð leiguliða á viðhaldi jarða og húsa. íslensk lög eru gloppótt og
ófullnægjandi um þetta efni. í 13. kafla landsleigubálks Jónsbókar segir
aðeins að leiguliði skuli viðhalda húsum sem voru á ábýlisjörð hans
við upphaf leigutímans. Þetta verður að skiljast þannig að hann eigi
aðeins að bera ábyrgð á augsýnilegum skemmdum en ekki eðlilegri
hrörnun húsa, enda segja lögin: „hann skal ei ábyrgjast þó hús
fyrnist." Annars virðist lögbókin byggja á þeirri grundvallarreglu að
leiguliðinn annist í öllum tilvikum viðhald húsa, en landsdrottinn sjái
um að útvega nýjan við til bygginga. Þetta er ítrekað í fyrrnefndum
Hlskipunum frá 1591 og 1619 að því er konungsjarðir varðar, og enn í
tilskipun 29. nóvember 1622, en hún víkur frá Jónsbók og skyldar
iandseta á konungsjörðum og ekkjur þeirra til að afla húsaviðar. Þetta
ákvaeði hefur síðan verið fært út og látið ná til allra leiguliða í reynd,
an þess að landeigendur hafi gert sömu tilslakanir á móti og tilskipun-
ln hýður á konungsjörðum, þ.e. að leiguliðum og ekkjum þeirra séu
ieigðar jarðirnar til lífstíðar.
Öll fyrrnefnd lög og önnur sem um þetta mál fjalla lýsa þó skyldum
ieiguliða á ófullkominn hátt, hvort heldur um er að ræða almennar
e^a einstakar skyldur þeirra. Ekki er að finna lagakrók um að jarðir
Skuli teknar út þegar leiguliði tekur við eða fer frá. Nokkrar lagagrein-
koma til álita, en þær eiga einungis við opinberar jarðeignir.
osarabragur á lögum og reglum í þessu mikilvæga hagsmunamáli
e Ur hinar verstu afleiðingar og eykur, miklu fremur en afgjöldin og
aöirnar, alls konar gerræði og óréttlæti. Þá liggur svo í augum uppi
°8 er viðurkennd afleiðing þessa að jarðir eru verr hirtar og fer jafnvel
^mkandi að ekki þarf frekar að ræða það. Páll Melsteð segist þekkja
a dæmi þess að grunnhygginn leiguliði hafi tekið jörð á leigu óséða
°8 án álags. Hann hafi hins vegar þurft að standa straum af öllum
Sóllum hennar þegar hann fór burt eftir skamma ábúð, jafnvel þótt
nn hafi unnið meira að viðhaldi og lagfæringum á jörðinni en fyrir-
ennarar hans, og hafi þetta næstum riðið honum að fullu.