Saga - 1988, Síða 87

SAMBÚÐ LANDSDROTTNA OG LEIGULIÐA
85
tagende Alder, Skifte og Déling med Born m.v. motivere en
Bonde til at opgive et storre og attrá et mindre Jordbrug.
Þá eru ýmsar aðrar orsakir fyrir tíðum búferlaflutningum bænda:
sumir vilja flytja á jörð sem þeir telja betur í sveit setta, hentugri eða
arðvænlegri en sú sem þeir búa á, jafnvel þótt þeir stækki ekki við sig,
aðrir vilja flytja sér til tilbreytingar. Af þessu hljótast sífelldir, árvissir
flutningar bænda frá einni jörð til annarrar.
Grímur Jónsson er ekki sammála Páli Melsteð um að lífstíðarábúð
sé fyrirskipuð í lögum. Tilskipanir frá 8. maí 1591, 21. apríl 1619 og
21. nóvember 1622 gilda sjálfsagt aðeins um lífstíðarábúð á konungs-
jörðum. Þótt tilskipunin frá 15. maí 1705 gangi út frá lífstíðarábúð,
bannar hún ekki styttri leigutíma.
Den forbyder nemlig allene, at „udvise nogen Bonde af hans
Jord, som ham éngang er lejet", men nár en Jord allene bygsles
pá 1 eller 2 ár, sá kan den, efter bemeldte Tidsrums Forlob,
ikke længere siges at være lejet, thi Lejemálet er jo ophort, og
nár Bonden da udmindes (udsiges) da kan han ikke siges at
udvises af Jord, som er ham lejet.
Forsendur tilskipunarinnar koma hvorki heim og saman við æva-
gamla venju í landinu né Iagaboð um kirkju- og bændajarðir. Og hafi
Afstíðarábúð einhverntíma tíðkast í samræmi við þessa tilskipun, þá
er hún algerlega afnumin með tilskipuninni frá 22. júlí 1791, sem
heimilar leigu til skamms tíma. Hér á við sá munur sem gerður hefur
verið á festujörðum, jörðum sem borgað er festugjald af þegar leigu-
máli er gerður og landsdrottnar hafa skuldbundið sig til að byggja
leiguliða ævilangt, og öðrum jörðum, sem ekkert festugjald er borgað
°g hafa verið leigðar til skemmri tíma. Grímur lítur svo á að eftir
sem áður geri lög ráð fyrir lífstíðarábúð á konungsjörðum og þess
Vegna hafi hann gert hana að reglu í amtinu strax og hann tók við
embætti, auk þess sem rentukammer hefur skipað svo fyrir. Þá hafi
ráðið nokkru sú skoðun hans, að lífstíðarábúð leiði til ívið stöðugri
ábúðar og betri búreksturs.
Það er vægt H1 orða tekið hjá Páli Melsteð, segir Grímur Jónsson, að
skýr og viðeigandi lög vanti um skoðun og virðingu leigujarða. Hann
afi orðið tilfinnanlega var við þetta í amti sínu og af eigin reynslu tel-
Ur fiann ummæli Páls um gerræði og ranglæti sem fylgja jafnan
afivörðun álags fyrir hús, áhöfn eða jörð, síst orðum aukin. En það er