Saga - 1988, Side 105

SAMBÚÐ LANDSDROTTNA OG LEIGULIÐA
103
kreppu"1 eða dýran húsavið heldur var hún órækur vitnisburður um
meinsemdir leiguábúðarinnar.
Leiguliðinn sá heldur ekki mikinn tilgang í þúfnasléttun, fram-
ræslu, vatnsveitingum, garðhleðslum og öðru sem til framfara horfði
a ábýlisjörð hans, þegar hann gat ekki treyst því að geta notið ávaxt-
anna af jarðabótunum. Petta ástand olli kyrkingi í landbúnaði og var
talinn einhver mesti ókostur leiguábúðarinnar - og að sama skapi
réttlæting á sjálfsábúðinni. Hér hnigur allt í sömu átt. Tilvitnuð
ummæli Jóns Aðils í upphafi greinarinnar um að sjálf leiguábúðin eigi
líklega einhverja sök á bágum kjörum leiguliða er óþarflega hógvær
ábending um að þeir áttu ekki líf sitt eingöngu undir náttúrulegu
umhverfi, veðurfari og stjórnarháttum, heldur rótgróinni félagsskip-
aU/ sem stóð búnaði þeirra óumdeilanlega fyrir þrifum og réð miklu
um fátækt þeirra.
Á hinn bóginn hefur landsdrottnum fundist lítill akkur í því að
^Sgja fé í jarða- og húsabætur á leigujörðum sínum. Ástæða þess að
þeir voru svo „gjörsamlega lausir við almenningsgagnið"2, eins og
komist var að orði um sinnuleysi þeirra um búnaðarbætur, var eink-
Um sú að þeir gátu ekki vænst afraksturs sem þeirri fjárfestingu svar-
aði. Erfitt var að hækka leiguna að nokkru ráði, því að afgjöld jarð-
anna, landskuld og kúgildaleigur, voru háðar aldagömlum venjum
°8 fylgdu lítt hagganlegu jarðamati. Jarðakaup en ekki jarðabætur
v°ru helsta og öruggasta Ieið efnaðra landeigenda til að ávaxta pen-
lnga sína allt fram á síðari hluta 19. aldar, en þá komu aðrir fjárfest-
'ngarkostir til sögunnar. Þessar sérstöku aðstæður við byggingu jarða
°g ábúð voru þegar á heildina er litið ekki skaði bóndans eingöngu.
®r héldu vanþróun landbúnaðar við, drógu úr umbótavilja manna
®Vo að jarðir níddust niður og húsakostur var með því aumasta sem
P Rktist á byggðu bóli. Pannig var vítahringur fátæktar og vanþróun-
r við lýði öldum saman sem má örugglega telja með mestu félags-
egu vandamálum bændafólks.
Hver varð svo árangurinn af öllum þessum bréfaskiptum embættis-
jnanna um 1830? Enginn áþreifanlegur að því er séð verður, engar
agabreytingar eða opinberar aðgerðir fylgdu í kjölfarið. Þau voru
2 g w *~*öráur Ágústsson: „Próun íslenska torfbæjarins", 6.
• °S G.Ó.: „Um jarða bygging" (1864), 164.