Saga - 1988, Page 235

RITFREGNIR
233
ari mynd af áhrifum bólunnar í Ólafsvík og nágrenni heldur en raun ber
vitni.
í öðrum kafla fjallar Gísli um skipan sveitarstjórnar. Fyrsti hluti kaflans
fjallar um hreppa og hreppstjórn í landinu fram til 1800. Ér það greinargott
yfirlit og veitir ágæta heildarmynd. Þessu næst getur hann um það hrepps-
félag sem Ólafsvík tilheyrði, Neshrepp hinn forna. Næsti þáttur kaflans er
skemmtilegur og fróðlegur en þar greinir Gísli frá skiptingu Neshrepps í
Neshrepp innri og ytri árið 1787. Mér vitanlega er það í fyrsta sinn sem varp-
aö er skýru ljósi á það mál á prenti. Ástæðan fyrir því að menn höfðu áður
ekki vitað með vissu um hvernig þessu máli var háttað er sú að hreppsbækur
°8 skjöl frá þessum tíma eru glötuð. Gísli rekur þetta eftir heimildum í sýslu-
skjalasafni og skjalasafni Vesturamtsins. Kaflann endar höfundur með því
að segja frá helstu breytingum á íslenska stjórnkerfinu á 19. öld.
Þriðji kafli fjallar um fólksfjöldaþróun í Ólafsvík frá upphafi 18. aldar fram
ril okkar daga, ítarlegast er þó fjallað um 19. öldina.
Aftur er umfjöllun Gísla um 18. öldina óþarflega rýr. í upphafi kaflans seg-
ir um Ólafsvík: „Fólksfjölgun í þessum hluta Fróðársóknar var hæg alla 18.
öld og raunar allt fram á síðari hluta 19. aldar." (48) (Þetta er ekki alveg rétt,
sbr. hér að neðan.) Síðan koma skýringar á þessu; andstaða yfirvalda gegn
aukinni búðsetu og mannfækkun af völdum sótta og náttúruhamfara. Líti
lega er vikið að Skaftáreldum og móðuharðindum en annars er ekki skýrt fra
oðrum harðindaskeiðum. Einu beinu mannfjöldaheimildirnar sem Gísh reið-
ir fram um 18. öldina er manntalið 1703. (HeimUi eru þá sögð 15 en þau voru
16-) Næst dregur hann svo fram manntalið 1801. Með frekari heimildaö un
má varpa skýrara ljósi á fólksfjölda og ástand byggðarinnar í Olafsvík og
nágrenni á 18. öld. í sjávarplássi er samband á milli fjölda búða, folksfjolda
°g útgerðar og því má nota heimildir um búðabyggð í Ólafsvík sem visbend-
mgu um fólksfjölda þar. Ágætar heimfldir eru um búðafjölda í Olafsvik a I»_
öW- t.d. í skjalasafni Stapaumboðs sem Gísli hefur ekki notað. Þar er t- • a
finna úttektir og afhendingar umboðsins á 18. öld.1 2 Þar má sjá a e e u u *r
''om í Ólafsvík árið 1734, níu búðir bæði 1754 og 1778 (grasbúðirog þurra-
úðir taldar saman). Þessar upplýsingar má nota til að álykta um jö a o s
1 manntalinu 1703 og í jarðabókinni 1711. Að sama skapi má álykta um tolks-
fjolda í Ólafsvík með því að athuga íbúafjölda í Fróðársókn alln. Þar hefði
mátt nota manntalið frá 1769 en þá voru íbúar í sókninm 291. Manntalinu
1762 virðist ekki vera fyllilega treystandi. Auk þess er að finna tolur um
jölda fólks í sókninni í skýrslum presta árin 1780-85 í biskupss ja asa m.
ar eru jafnframt skýrslur um fædda og dána á þessum árum og ram un ír
a damótin 1800.3 Með þeim má sjá breytingar á fólksfjölda á tímum Skaftar-
1 Þ' 1- Skjs. Arnarstapa og Skógarstrandarumboðs V, 1. Afhendingar og úttektir
2 JJ34-1830.
3 b f' Rtk' 171' 1769: Manntalstöflur (manntal 1769).
‘ ^ps. A VI, 4c. Arsskýrslur presta og prófasta 1780-1795.