Saga - 1988, Page 236

234
RITFREGNIR
Auðvitað er álitamál eða smekksatriði hversu nákvæmlega skal fjalla um
tiltekin viðfangsefni. Par greinir okkur Gísla liklega á, sbr. tilvitnuð orð hans
hér að framan. Auk þess sem að ofan greinir má nefna mál búðamannanna
í Ólafsvík sem skrifa yfirvöldunum bréf árið 1786 þess efnis að fá frelsi til að
gera út báta á eigin vegum. Gísli greinir frá þessari málaleitan Ólsaranna og
segir: „Ekki er að sjá að beiðni þeirra hafi verið sinnt, ..." (48) Pað er að vísu
líklega rétt en við nánari heimildaleit má rekja þetta mál örlítið nánar. Einn
bréfritara, Jón Pétursson, er með bát á sínum vegum árið eftir samkvæmt
búnaðarskýrslu árið 1787.1 Par kemur einnig fram búðarkona sem líklega er
fyrsta nafngreinda búðarkonan í Ólafsvík með eigin útveg. Hér gefst þvi
kjörið tækifæri til að kalla fram á sögusviðið fulltrúa sjómannastéttarinnar i
Ólafsvík á 18. öld. Þegar sögð er saga lítils svæðis er ákaflega mikilvægt að
gæða söguna meira lífi og raunveruleikablæ með þessum hætti. Alþýða
manna í Ólafsvík kemur að mínu mati ekki nógu oft fram á sögusviðið.
Víkjum aftur að fólksfjöldasögunni. Greining Gísla á fólksfjöldaþróun a
19. öld er í ýmsum atriðum gölluð. Þess er fyrst að geta að Gísli gerir enga til-
raun til að grafast fyrir um fólksfjölda í Ólafsvík eða Fróðársókn á árabilinu
milli manntalanna 1801 og 1835. Hann segir og vísar ekki til heimilda: „íbúa-
fjöldi Ólafsvíkur jókst hægt og bítandi á fyrri hluta 19. aldar." (50) Þrátt fyrir
að hinar hefðbundnu heimildir um fólksfjölda, sóknarmannatöl og prests-
þjónustubækur, séu illa varðveittar eða glataðar frá þessum árum má notast
við búnaðarskýrslurnar sum árin og jafnvel stöku dánarlista.2 Samkvæmt
búnaðarskýrslu voru t.d. í Ólafsvík 127 manns árið 1820.3
í beinu framhaldi af tilvitnuninni hér að ofan segir Gísli:
Árið 1840 voru íbúar í þorpinu 158 en hafði fjölgað í 208 árið 1845 og
skiptust þeir niður á 41 heimili. Árið 1860 hafði íbúum hins vegar
fækkað nokkuð og voru nú ekki nema 167 og heimilin aðeins 33 að
tölu. Árið 1880 bjuggu í þorpinu 150 manns á 30 heimilum, og hafði
því enn fækkað. Milli 1880 og 1890 fjölgaði hins vegar ört í þorpinu-
1890 voru heimilin 44 og íbúar heima við er manntal var tekið 223
talsins, en 32 fjarverandi við sjóróðra eða önnur störf. Samtals voru
íbúar því 255. (50)
Því miður er hér farið rangt með tölur. Því til staðfestingar skulu birtar tölur
sem ég fæ út úr viðkomandi manntölum. Ég hef ekki sannreynt tölur úr öðr-
um manntölum.
Manntal 1835 1840 1845 1850 1860 1880 1890 ^
íbúar í Ólafsvík 158 223 198 157 167 140* 224**
* (þar af tveir utan sóknar um stundarsakir.)
** (þar af einn utan sóknar um stundarsakir.)
1 Va JO Fskj. nr. 242, búnaðarskýrsla 1787.
2 Búnaðarskýrslur í skjalasafni vesturamtsins og dánarlistar í skjalasafni Snæte
nessýslu. Snæf. XI. Skiptaskýrslur, dánarskrár og dánarbú.
3 Þ. I. Vester-Amts Joumal, J3 Fskj. nr. 903.