Saga - 1988, Side 238

236
RITFREGNIR
voru mikil harðindi á landinu, sem Gísli Ágúst fjallar ekki sérstaklega um
hvernig snertu Ólsara og nágranna þeirra. Nú vill svo til að nokkrar heimild-
ir eru til um ástandið þessi ár á þeim slóðum sem bókin tekur tU. Áður var
minnst á úttekt Stapaumboðs árið 1754 sem getur um búðafjölda í Ólafsvík.
Varðveitt er bréf Péturs Jónssonar bónda í Ólafsvík til konungs (sent amt-
manni) árið 1756 um að sýslumaður ætli nú að krefjast festargjalds af honum.
Þessu vill Pétur ekki hlíta einkum vegna þess að hann tók við jörðinni i
niðurníðslu og hafði stórlega endurbætt.1 í sama safni er að finna skjöl sem
snerta garðyrkjutilraunir dansks bónda í Ólafsvík þessi ár. Grímsstaðaannáll
segir frá mannfalli í Ingjaldshóls- og Fróðársóknum 1756-57, auk þess eru til
bréf sýslumanns um mannfelli í sýslunni þessi ár. Ekki verður betur séð en
að með þessum heimildum megi skýra almenna hagi í Ólafsvík og nágrenni.
f heimildunum sem segja frá mannfalli er reyndar ekki getið um Ólafsvík sér-
staklega en tekið er mið af sókninni og er nærtækt að láta ástand í henni lýsa
aðstæðum í Ólafsvík. Þeirri aðferð beitir Gísli annars staðar í verkinu.
Annars fjallar þessi kafli hvað mest um sveitarstjómarmál, einkum fram-
færslu fátækra. Þar er og vikið að upphafi sérstakrar löggæslu í Ólafsvík.
Kaflinn er að mörgu leyti ágætlega unninn þótt áherslan sé að mínu mati of
mikil á sveitarstjórnarmál, Ólafsvík varð ekki sérstakt sveitarfélag fyrr en
1911.
Fimmti kaflinn er um verslun og er lengsti kafli bókarinnar. Hefst hann á
umfjöllun um einokunarverslunina. Þar er rakið upphaf verslunar í Ólafsvík
en verslun var áður í Rifi. f nokkra áratugi var verslunin með aðstöðu bæði i
Rifi og Ólafsvík. Heimildir um einokunarverslunina í Ólafsvík em ekki fjöl'
skrúðugar. Til er þó verslunarbók úr Ólafsvík frá 1763 og í henni má sjá hvað
menn höndluðu og hvenær ársins. Gísli notar hana en nefnir þó ekki ein-
staka viðskiptamenn og viðskipti þeirra við verslunina sem að mínu mati
hefði verið ákjósanlegt.
Upphaf fríhöndlunar fær ágæta umfjöllun hjá Gísla enda til um það all-
miklar heimildir, m.a. tvær bækur Jakobs Plum sem var fyrstur að reka versl-
un í Ólafsvík að lokinni einokun. Snemma á 19. öld hefst svo veldi Clausens-
verslunarinnar og stóð mestalla öldina. Það er því hlutfallslega mest fjallað
um þetta fyrirtæki. En undir lok kaflans er fjallað um ný verslunarfyrirtseki
sem við tóku og nær sú umfjöllun fram um 1910. Síðustu þættir kaflans eru
um félagsleg, menningarleg og efnahagsleg áhrif verslunarinnar. Inn í sögu
verslunarfyrirtækjanna er fléttað frásögnum af ýmsu öðru sem tengist versl-
uninni.
Þessi kafli er um margt fróðlegur. Hann er þó fyrst og fremst frásögn a
verslunum og kaupmönnum í Ólafsvík. Sú frásögn er víða byggð á ritum
Oscars Clausens og Gils Guðmundssonar. Mér finnst vanta í þennan kafla
að greina frá samskiptum verslunarinnar (kaupmanna) og viðskiptavinanna-
Til þess hefði höfundur þurft að nota meira frumheimildir úr skjalasafni vest-
uramtsins og sýsluskjalasafni. Sýslumenn sendu t.d. árlega skýrslur til arnt-
manns um almennt ástand í sýslum sínum og þar er getið um ástand versl-
1 Þ. í. Skjs. amtmanns II, 66. Bréf úr Snæf. til amtmanns 1756-1763.