Saga - 1988, Qupperneq 269

RITFREGNIR
267
landi gefið út. Þegar það loksins kom út var hann hniginn að velli. Og spurst
hefur út að fleiri verk hafi árum saman legið í handraðanum hjá höfundum,
óútgefin. Til þess að ráða bót á miklum gloppum í atvinnusögu okkar virðist
ekki nægja samvinna höfunda og útgefenda nema að vissu leyti heldur verði
einnig aðrir aðilar að koma þar til, félagasamtök, fyrirtæki og opinberir
sjóðir, en slíkt samstarf er ekki ævinlega hrist fram úr erminni.
Laust fyrir síðari heimsstyrjöldina ákvað Iðnaðarmannafélagið í Reykjavík
að láta rita sögu íslensks iðnaðar og fékk Guðmund Finnbogason landsbóka-
vörð til þess að ritstýra því verki. Árangurinn birtist 1943 er út kom Iðnsaga
íslands í tveim bindum upp á hálft níunda hundrað blaðsíðna og myndarleg
að allri gerð. í ritinu voru 24 ritgerðir hver helguð sinni iðngrein nema ein um
íslenskan iðjurekstur. Sú grein ásamt skrá um iðju og handiðnir í árslok 1942
voru þær einu að heita mátti sem lögðu fram efni um iðnað á 20. öld en rit-
stjórinn sagði í formála að það hefði verið ljóst frá upphafi að iðnsaga íslands
hlyti fyrst og fremst að verða saga heimilisiðnaðar.
Margir tóku iðnsögunni tveim höndum en væntu þess jafnframt að fram-
hald yrði á þar sem rakin yrði saga hinna miklu breytinga frá einföldu hand-
verki til vélvædds nútímaiðnaðar. Á því varð samt löng bið þar til fyrir fáum
arum að Jón Böðvarsson skólameistari beitti sér fyrir því að láta rita og gefa
út Safn til Iðnsögu íslendinga og fékk Sverri Hermannsson iðnaðarráðherra til
'iðs við sig. Nú hefur fyrsta bindið í þessu safni séð dagsins ljós og ber það
heitið Eldur í afli og fjallar um málmiðnað á íslandi á 19. og fyrri hluta 20.
aldar. Höfundur þess er Sumarliði R. ísleifsson járnsmiður og sagnfræðingur
að mennt og hefur því góðar forsendur til þess að skila traustu verki.
í riti sínu lýsir höfundur þróun málmiðnaðar í megindráttum og skiptir
henni í þrjú skeið, hvert með sín einkenni sem mótast af þjónustuhlutverki
þessarar iðngreinar við aðalatvinnuvegi þjóðarinnar. Langt fram á ofanverða
19. öld sinnti málmiðnaðurinn fyrst og fremst þörfum landbúnaðarins.
Smiðjur voru víða í sveitum þar sem hagleiksmenn smíðuðu einkum Ijáblöð
°8 skeifur og gerðu við ýmsa járnmuni. Þessir menn voru einyrkjar og
stunduðu iðnina í hjáverkum. Þegar skútuöldin gekk í garð og þorp mynd-
uðust við sjávarsíðuna voru reistar þar Iitlar járnsmiðjur sem þjónuðu sjávar-
utvegi með önglasmíði og viðgerðum. Þessar smiðjur í bæjunum voru í
fyrstu lítt frábrugðnar þeim í sveitunum hvað varðar verkfæri og verklag en
þeim óx smám saman fiskur um hrygg með auknum verkefnum, og málm-
'ðnaðurinn varð sjálfstæð atvinnugrein. Þar með var kominn grunnur undir
stétt málmiðnaðarmanna og félagssamtök þeirra.
Vélvæðing veiðiskipa með komu vélbáta og togara laust upp úr síðustu
aldamótum varð geysileg lyftistöng fyrir málmiðnaðinn. Skipaviðgerðir urðu
aðalverkefni hans en til þess að sinna þeim voru stofnaðar vélsmiðjur og
steypusmiðjur. En smiðjurnar gátu lengi vel ekki valdið þessu hlutverki sem
skyldi en hvorttveggja var að vélvæðingin var snögg og feikihröð og þær
Vanbúnar að aðstöðu og tækjum, verkkunnáttu skorti og þekkingu á vélum.
Um viðhald bátavéla vitnar höfundur í grein sem birtist í ísafold 1914 en getur
ekki um höfund sem var Hallgrímur Jónsson (f. 1890) vélstjóri eða vél-
fræðingur eins og hann kallar sig. Hann kveður gamlar vélar og vélahluta