Saga - 1988, Síða 276

274
RITFREGNIR
þegar Alþýðublaðið hóf göngu sína undir ritstjóm Ólafs Friðrikssonar. Flokk-
urinn fékk af því tilefni fjárstuðning dönsku verkalýðshreyfingarinnar. Það
virðist ósanngjamt að tengja þennan stuðning við afstöðu flokksins í sam-
bandsmálinu ári fyrr. Eigi að síður telur höfundur Gulltiu flugunmr að hér
hafi hugsanlega verið um tengsl að ræða; slíkur er áhugi hans að sanna gildi
kenningar sinnar um samhengi milli erlendra fjárgjafa og stjómmála
Alþýðuflokksins. Hann tekur þó fram að í þessu tilfelli séu tengsl þessi eng-
an veginn „sönnuð" (bls. 19).
Ólafur R. Einarsson komst þannig að orði í grein sinni „Fjárhagsaðstoð og
stjómmálaágreiningur. Áhrif erlendrar fjárhagsaðstoðar á stjórnmálaágrein-
ing innan Alþýðuflokksins 1919-1930", sem birtist í Sögu 1979:
í röðum sósíalista ríkti þá enn andi bræðralags og samhjálpar/.../Þá
ríkti reglan að sá sterkari styddi þann veikari í heimshreyfingu verka-
lýðsins og gilti það sama hjá socialdemokrötum og kommúnistum/
.. ./Það þótti sjálfsögð bræðralagsskylda að stuðla að landnámi verka-
lýðsflokks og verkalýðsmálgagns í stjórnmálabaráttu sögueyjunnar.
V
Þriðji kafli bókarinnar fjallar um væringar innan Alþýðusambandsins 1921-
30 og dönsk afskipti. Væringar þessar snerust fyrri hluta tímabilsins einkum
um Ólaf Friðriksson, bæði stefnu hans og persónu, en seinni hlutann um
deilur sósíaldemókrata og kommúnista. Það er á ýmsan hátt erfitt að fjalla
um deilumar kringum Ólaf Friðriksson á hlutlausan og réttmætan hátt. Slík-
ur styr stóð um persónuna að málefnaágreiningur greinist ekki alltaf. Ólafur
var eldhuginn mikli og frumherjinn í starfi íslenskrar verkalýðshreyfingar,
en hann var oft úthaldslítill enda heilsutæpur á köflum. í alþjóðamálum
sósíalista virðist hann helst hafa hallast að miðjustefnu norska verkalýðs-
leiðtogans Tranmæls, sem réð mestu um alþjóðastefnu norska Verkamanna-
flokksins á millistríðsárunum og sem fólst í því að marka flokknum bás mitt
á milli kommúnista og sósíaldemókrata. (Þessi stefna var óvinsæl bæði með-
al kommúnista og sósíaldemókrata!) En ekkert er þó ljóst um stefnu Ólafs,
yfirleitt þótti hann óútreiknanlegur. Þegar hann fór í framboð fyrir Alþýðu-
flokkinn í Vestmannaeyjum árið 1923 hafði hann tvívegis áður verið í fram-
boði fyrir flokkinn og fengið lélega útkomu í bæði skiptin. Ritstjórn hans á
Alþýðublaðinu hafði ávallt verið mjög umdeild og hann var ekki ritstjóri árið
1923.
Skömmu fyrir kosningadaginn 1923 en eftir að eiginlegri kosningabaráttu
var lokið, ákvað miðstjóm Alþýðuflokksins að draga framboð Ólafs til baka
og skoraði á fylgismenn flokksins að kjósa í staðinn frambjóðanda Fram-
sóknarflokksins, Karl Einarsson, gegn frambjóðanda borgarafylkingarinnar,
Jóhanni Þ. Jósefssyni. En í þessum kosningum höfðu Alþýðuflokkurinn og
Framsóknarflokkurinn með sér óskrifað samkomulag að bjóða helst ekki
fram hvor á móti öðmm. Samvinna þessi skilaði Alþýðuflokknum engum
árangri 1923, en betur tókst til 1927 þegar hún var endurtekin. Nauðsynlegt
er að hafa í huga að á þessum ámm vom engin uppbótarþingsæti og flest
kjördæmin vom í sveitunum.