Saga - 1988, Qupperneq 282

280
RITFREGNIR
var hins vegar aldinn höfðingi Verkamannaflokksins, sem myndaði fyrstu
stjóm flokksins í ársbyrjun 1928. Sú stjórn fékk að vera við völd í tvær vikur.
Myndefni Gullnu flugunnar er frábært og myndatextamir em almennt
góðir. Þótt margt hafi hér verið gagnrýnt í aðaltexta er fengur þar að mörgu
og bókin gefur gott tilefni til að taka til umræðu ýmsa þætti nútímasögu, sem
hafa legið í þagnargildi of lengi.
XIII
Ritdómar í íslenskum blöðum og tímaritum em fyrst og fremst ritfregnir, þar
sem lítið er um raunverulega gagnrýni. Þetta er að ýmsu leyti ekki slæm
hefð, því að ekki veitir af því að kynna bækur og örva sölu þeirra. Einnig er
ritfregnastíllinn þægileg aðferð fyrir „ritdómarann", sem þannig sleppur við
að lenda í hörðum ritdeilum við höfund og e.t.v. fleiri aðila. Hún leysir hann
líka undan því að taka ákveðna siðferðilega afstöðu, t.d. að dæma hart
ákveðið fræðirit þegar bæði umsögnin um ritið og ritið sjálft fela fyrst og
fremst í sér mismunandi skoðanir á fræðilegum deilumálum. Starf ritdómar-
ans verður enn erfiðara þegar gagnrýni hans á tiltekið verk á að birtast í árs-
riti, þannig að svar við gagnrýninni getur fyrst birst á sama stað ári síðar.
Hvernig á þá að hindra að ritdómurinn feli ekki í sér ákveðna valdbeitingu
gagnvart rithöfundi? Hver er sá gullni meðalvegur vinsamlegrar ritfregnar
og gagnrýnins ritdóms? Hvemig má gagnrýna mikið og sýna í senn fyllstu
sanngimi?
Þegar ég tók að mér að skrifa umsögn um Gullnu fluguna gerði ég það
vegna þess að ég var ósammála veigamiklum efnisatriðum bókarinnar og ég
vildi því mótmæla þeim. En ég vildi ekki gera slíkt úr valdastóli ritdómarans.
Því setti ég það skilyrði fyrir að ég skrifaði slíka gagnrýna umsögn að
höfundur fengi að gera athugasemd við hana í sama hefti Sögu og yrði sú
athugasemd lokaorðið um bókina í því hefti. Slíkt væri sanngjamt, örvaði
heilbrigða umræðu og væri besta aðferðin til að fá bæði höfund og ritdómara
til að stunda vandaðan málflutning.
Ritstjóri Sögu gekk að þessu skilyrði mínu og skrifaði ég síðan umsögn
mína með hliðsjón af því. Fyrsta verk mitt eftir að samningu gagnrýninnar
var lokið var því að senda hana höfundi Gullnu flugunnar til umfjöllunar. Því
miður gat ritstjórn Sögu ekki staðið við það loforð, sem hún hafði gefið mér.
Talið var að slík birting svars frá einum höfundi yrði slæmt fordæmi í rit-
dómastefnu Sögu.
Ég er þessari ákvörðun ósammála þegar um er að ræða ritdóma um mjög
umdeild efni.
Gísli Gunnarsson
Jón Thor Haraldsson: ÓSIGUR ODDAVERJA. (Ritsafn
Sagnfræðistofnunar 22). Sagnfræðistofnun Háskóla
íslands. Reykjavík 1988. 95 s. Heimilda- og nafnaskrár.
Jón Thor Haraldsson hefur sent frá sér læsilega bók um það af hverju Odda-
verjar glötuðu forystuhlutverki í landsmálapólitík um 1220. Meginkenning
hans er einföld og skýr, Oddaverjar lutu í lægra haldi fyrir Haukdælum, ekki