Saga - 1989, Page 19

UM MUNNLEGAR HEIMILDIR
17
að gera grein fyrir vinnubrögðum mínum. Gefst mér því færi á að
bæta að nokkru fyrir þær yfirsjónir.
Þegar ég samdi ævisögu Skúla Thoroddsens (tvö bindi, 1968, 1974)
talaði ég við níu manns sem höfðu af honum kynni og skrifaði upp
meginatriðin í frásögnum þeirra, en nú eru allir viðmælendur mínir
gengnir til grafar og þykir mér súrt í brotið að eiga ekki raddir þeirra
á hljómböndum. Saga Skúla varbyggð á ritheimildum, prentuðum og
óprentuðum, og var þar ekki í kot vísað. Minningarefnið breytti engu
um verkið efnislega sem fjallaði um árekstur gamals og nýs tíma en
hjá því varð ekki komist að fara orðum um einkahagi úr því að sú
saga var sögð í ævisöguformi. Það sem vannst með minningarefninu
var skýrari mynd af söguhetjunni en ella, en sitthvað kann að dyljast
þótt ritheimildir séu ærnar. Frásagnir sögumanna minna sýndu ótví-
rætt hversu fólk átti mikið og markvert söguefni í hugskoti sínu og
vert væri að bjarga einhverju af því frá gleymsku.
Síðar hljóðritaði ég og skráði minningar tveggja manna. Annar var
Einar Olgeirsson alþingismaður og birtust minningar hans í tveimur
bindum, ísland ískugga heimsvaldastefnunnar (1980) og Kraftaverk einnar
kynslóðar (1983). Hinn var Haraldur Ólafsson sjómaður og komu
minningar hans út í bókinni Brimöldur (1987). Auk þessa hef ég hljóð-
ritað nokkrar aðrar frásagnir, en hér á eftir mun ég mér til hægri verka
einkum halda mig við smíði Haraldsbókar.
Verkefni. Fyrsta skrefið í samstarfi okkar Einars (f. 1902) var að
afmarka efnið og kom okkur saman um að meginuppistaðan í fyrri
bókinni yrði um sjálfstæðisbaráttu íslendinga og samskipti þeirra við
stórveldin, en í hinni síðari uppvöxtur og starf hinnar róttæku verka-
lýðshreyfingar og barátta hennar gegn fátækt og fyrir nýrri þjóðfé-
lagsskipan. Þá er að víkja að Haraldsbók. Árið 1984 bað ég Harald
Ólafsson (f. 1904) að leysa úr tveimur spurningum sem mér lék hugur
á að fá svör við. Hin fyrri sem er tvíþætt var sú hvað hefði valdið því
að hann fluttist úr Ölfusi til Reykjavíkur og hvernig honum hefði ver-
ið innanrifja þegar hann steig það skref. Fyrri liður spurningarinnar
er sprottinn af því að gefin er sú meginskýring á fólksflutningum úr
sveitum í þéttbýli eða til Vesturheims að fólk hafi gert sér vonir um
bætt lífskjör og landþrengsli hafi verið í sveitum (fram yfir síðustu
aldamót). Ekki virðist ástæða til þess að rengja þessa skýringu þótt
athugasemdir mætti við hana gera, en allmikið skortir á að gerð hafi
verið góð grein eða úttekt á þeim aðstæðum sem þetta fólk bjó við og
2-saga