Saga - 1989, Side 20

18 JÓN GUÐNASON
ráku það út í óvissuna en þær hafa verið ærið misjafnar. Skulu hér
nefnd tvö tilbrigði.
Snjáfríður Jónsdóttir (1901-88) sem lengi var matráðskona á
Reykjalundi fór alfarin frá Stokkseyri til Reykjavíkur 1928. Ástæðuna
til búsetuskiptanna kvað hún þá að hún hefði unnið búi foreldra
sinna kauplaus eins og þá var venja og voru foreldrar hennar þó í
álnum. Hún gat þess einnig að stúlkur á Stokkseyri hefðu sóst eftir að
komast í kaupavinnu hjá bændum til þess að eignast einhvern pening
og var kaupið þó við nögl skorið. Það fyrsta sem Snjáfríður gerði þeg-
ar til Reykjavíkur kom var að fara á matreiðslunámskeið til þess að
standa betur að vígi en ella við vinnuútvegun. Hitt hefur svo ekki ver-
ið fátítt að skólaganga en ekki bág kjör hafi hrifið menn burt úr sveit-
um. En þeir fluttust einnig hópum saman úr sjávarþorpum enda voru
þau í litlu frábrugðin sveitinni efnahagslega, afkoman svipuð og
verkaskipting sárlítil. Hitt dæmið er af bónda austan úr Þykkvabæ
sem fluttist til Reykjavíkur laust fyrir 1950. Hann kvað meginástæðu
flutninganna að þeim hjónum hefði þótt kúabúskapur bindandi og
afkoman ekki verið eftir því. Launavinna í Reykjavík var að því leyti
eftirsóknarverð að hún veitti aukið frjálsræði og fjárvon.
Síðari liður fyrri spurningar sem ég lagði fyrir Harald var um mann-
legar tilfinningar. Margar eru frásagnirnar um brotthvarf frá æsku-
stöðvunum, en þær eru furðulega fáorðar um tilfinningar sögumanna
á slíkum tímamótum. Pó verður að ætla að það snerti einhverja
strengi í brjósti þeirra þegar þeir hverfa fyrir fullt og allt af slóðum
feðra sinna og halda út í óvissuna. Pögn þessi virðist stafa af því að
sögumenn eru búnir að festa rætur í nýjum heimkynnum og tíminn
búinn að sefa fyrri tilfinningar. Breytingar þær sem orðið hafa á lífs-
háttum þeirra sem flust hafa úr sveitum í borgir hafa lengi verið rann-
sóknar- og viðfangsefni fræðimanna, rithöfunda og kvikmyndagerð-
armanna, enda tilefnið áleitið þar sem er hin stórfellda búsetubylting
síðustu tveggja alda.
Önnur spurningin sem beint var til Haralds var um vinnuferil hans
frá því að hann var unglingur í sveit þar til að hann lét af launavinnu
1984. Pessi eftirgrennslan var tilkomin af því að sagnfræðingar hafa
lítið fjallað um launavinnuna, tegundir hennar og hreyfingu vinnu-
aflsins, en það var grein eftir Böðvar Jónsson póst, „Þættir um kjör
verkafólks á síðari hluta 19. aldar", í Andvara (1953), sem vakti einna
fyrst athygli mína á því að hér væri órannsakaður mikilvægur þáttur