Saga - 1989, Qupperneq 159

Andmæli
og athugasemdir
Forsendur og fyrirstaða gagnrýni
Bjöm S. Stefánsson telur sig gagnrýna nokkuð einstök efnisatriði í bók minni
Upp er boðið ísaland. Einokunarverslun og íslenskt samfélag 1602-1787 (Reykjavík
1987) í grein sinni „Forsendur og fyrirstaða nýsköpunar á 17. og 18. öld",
sem birtist í Sögu 1988. Ég tel mig ekki þurfa að svara þessari gagnrýni á vett-
vangi Sögu nema að mjög litlu leyti þar sem gagnrýnin var í meginatriðum
orðin úrelt og búið að svara henni þegar ritið kom út 1988. En um hálfu ári
fyrr, eða 23. apríl 1988, hafði Bjöm birt mikilvægustu efnisatriði Sögugreinar
sinnar í Morgunblaðsgrein („Nýsköpunartilraunir á 18. öld"). Þar andmælti
Björn einkum þeirri skýringu í bók minni að íslenskir landeigendur hefðu
fyrr á öldum verið andsnúnir eflingu sjávarútvegs ef slíkar breytingar í
atvinnuháttum gátu ógnað samfélagsstöðu þeirra og jafnvægi bjargræðis-
veganna.
Ég svaraði þessum andmælum Bjöms í Morgunblaðsgrein 11. maí 1988
(„Álitamál, túlkun þess og vinnubrögð"). Þótt Björn hafi ýmislegt skrifað um
bók mína síðan hef ég aldrei séð neinu efnisatriði úr þessari grein minni
svarað. Björn hefur hins vegar haldið áfram þeim sérstæðu palladómum,
sem einkenndu síðasta hluta Sögugreinar hans 1988. Slíkur málflutningur er
ekki svaraverður. Hins vegar eru nokkur smáatriði í framsetningu bókar
minnar sem Björn gagnrýndi beint eða óbeint og sem ástæða er til að svara á
þessum vettvangi.
Á bls. 139 í Sögugrein Björns er skýrt frá því að ég hafi talið í bók minni
1987 að lausamenn árið 1703 hafi almennt verið á tvítugs- og þrítugsaldri.
Neðanmáls getur Björn þess að í enskri útgáfu bókarinnar 1983 (Monopoly
Trade and Economic Stagnation. Studies in the Foreign Trade oflceland 1602-1787)
hafi aldur lausamanna verið níu árum hærri. Hér er enska útgáfan auðvitað
rétt. Lausamenn vom árið 1703 almennt 20-39 ára!
Á bls. 143 vitnar Björn í bls. 116 í bók minni, þar sem segir að Skúli Magn-
ússon hafi talið að aukning kjötútflutnings 1684-1733 hafi „verið ein aðal-
orsökin fyrir vaxandi eymd íslensku þjóðarinnar". Síðan bætir Björn við: „Á
hlvitnaðri blaðsíðu í ritgerð Skúla er ekkert sagt um kjötútflutning".
Hér er um að ræða ritgerðina „Sveitabóndi" í Riti Lærdómslistafélagsins nr.
4, 1783.1 bók minni 1987 er hér vitnað í bls. 196 í ritgerð Skúla. Þetta er prent-
villa og hér á að vera 186 eins og var í ensku útgáfuni 1983 (bls. 83). En á bls.
186 ræddi Skúli um aukinn kjötútflutning í „Seperathöndluninni", sem „sé