Saga - 1989, Qupperneq 167

ANDMÆLI OG ATHUGASEMDIR
165
Ég hef sýnt fram á að leiðréttingar og aðfinnslur Eiríks við þriðja og sjö-
unda kafla fela ekki í sér nægjanleg rök til að fella jafn harða dóma um kafl-
ana og hann gerir. Tilvitnanirnar hér að framan í ritdóm hans benda ekki til
annars en hann sé í heild nokkuð ánægður með aðra kafla ritsins. í ljósi
þessa hlýtur sú spurning að vakna hvort heildarniðurstaða hans um verkið
sé studd haldbærum rökum. Peirri spurningu geta þeir einir svarað sem lesið
hafa ritið og skoðanaskipti okkar Eiríks um það.
Gísli Ágúst Gunnlaugsson
Um gagnrýni
Það sem í daglegu tali er nefnt bókagagnrýni er pistill um bók, um það get-
um við verið sammála. Hins vegar er ekki eins víst að við séum eins sammála
um hver tilgangur slíks pistils eigi að vera. Orðið gagnrýni er skýrt í orðabók
Menningarsjóðs sem aðfinning, mat, eða dómur um starf. Samkvæmt
skýringunni getur því gagnrýni verið af mjög ólíkum toga án þess að merk-
lng orðsins sé afbökuð. Hins vegar hefur ríkt sú hneigð hér á landi meðal
þeirra sem taka að sér að skrifa um ritverk annarra að hafa aðfinnslumerking-
una ofarlega í huga. Það er í sjálfu sér ekkert nema gott um það að segja að
fólk hafi skoðanir á verkum annarra og vilji leggja á þau sjálfstætt mat eða
dóm án þess að þung ábyrgð þurfi alltaf að hvíla á þeim sem slíkt álit lætur
í Ijós.
Þetta á við gagnrýni almennt. Hins vegar geri ég aðrar og meiri kröfur til
þeirra sem skrifa gagnrýni í rit eins og Sögu. Sú hugverkasyrpa sem þar er
)afn árviss og ritið sjálft og flokkast undir samheitið „ritfregnir" er sjaldnast
aðeins það sem nafnið gefur til kynna - þ.e.a.s. fregnir um rit. Ritfregnirnar
eru °ftar en ekki gagnrýni. Mín skoðun er sú að það ætti að vera helsta hlut-
Verk hvers þess sem skrifar ritfregn fyrir Sögu að halda sig annaðhvort innan
þess ramma sem orðið ritfregn setur eða að beita gagnrýni sinni á þann hátt
að okkur miði eitthvað áfram, þ.e. að hann skýri eitthvað sem kynni að vera
óljóst, leiðrétti rangfærslur eða varpi nýju Ijósi á söguefnið. Þetta krefst mikils
af gagnrýnandanum, en gagnrýni sem á ekki aðeins að vera aðfinnsla verður
að uppfylla einhver eða öll þessi skilyrði. En hún verður að uppfylla fleiri
skilyrði; hún verður að byggja á haldgóðum rökum og vísa til heimilda þar
sem slíkt er nauðsynlegt. Lesendum Sögu er ekki bjóðandi ritfregn sem er
gagnrýni borin uppi af metafýsískum vangaveltum sem styðjast við lítið
annað en: „mér finnst". Við þurfum að fá að vita af hverju og hvers vegna.
Þeir eru vafalaust margir sem hafa eytt mörgum árum í eitt ákveðið
ntverk. Að verki loknu hafa sennilega ýmsir rekið sig á viðbrögð Jóna og Pála
um allar grundir sem lýsa nánast ómælanlegri þekkingu á einmitt innihaldi
þessa verks. Þá hafa stundum lagst á eitt óbeislaðar túlkanir og ályktanafrjó-
semi. Ef til vill þyrmir þeirri hugsun stundum yfir höfund að öll vinnan sem