Saga - 1989, Qupperneq 173

ANDMÆLI OG ATHUGASEMDIR
171
1926. Flokksforystan ber vandræði flokksins undir Stauning sem var hér í
heimsókn. Ef til vill hefur forysta Alþýðuflokksins þá borið upp ósk sína um
50 þúsund kr. stuðning, en Danir höfnuðu henni síðar um haustið. Sú synj-
un getur hafa byggst á ýmsu: 1. Upphæðin var há. 2. Ósætti innan danska
flokksins um margendurtekinn stuðning við íslendinga án sjáanlegs árang-
urs. 3. Danski sósíaldemókrataflokkurinn hafði þá reglu að hafa ekki náið
samband við flokka sem stóðu utan 2. Alþjóðasambandsins. Niðurstaðan af
þessu varð sú að ASÍ gekk í 2. Alþjóðasambandið og Danir gengust fyrir fjár-
söfnun meðal aðildarsamtakanna fyrir fátæka flokkinn norður í Dumbshafi.
Skilyrðin voru því þau að ASl yrði að ganga í Alþjóðasambandið ef danski
flokkurinn átti að beita sér fyrir fjársöfnun innan þeirra samtaka.
Gísla virðist að sxnska lánið 1938 hafi fremur verið dæmi um misnotkun á
íslenskum ríkisbanka en alþjóðleg flokkstengsl. Síðan heldur hann áfram:
Eigi að síður telur höfundur Gullnu flugunnar að þetta hafi haft áhrif
á stefnu Alþýðuflokksforystunnar í sameiningarmálinu svonefnda.
... Helsta heimild höfundar er rit Héðins Valdimarssonar skrifað í
hita baráttunnar. En þegar betur er að gáð sést að Héðinn var hér
ekki að ásaka erlenda aðila um íhlutun heldur fyrrverandi flokksfé-
laga sína fyrir að notfæra sér innlend og erlend tengsl til að styrkja
eigin stöðu í innanflokksátökunum.
Þessi síðasta setning Gísla er alveg rétt. Hins vegar er það ekki eins rétt hjá
honum að helsta heimild mín varðandi sænska lánið og skilyrðin sem því
fylgdu sé rit Héðins. Helstu heimildir mínar varðandi lánið eru skjöl frá
skjalasafni sænska Alþýðusambandsins og bréfaskipti ritara sænska flokks-
ins og þess íslenska sumarið og haustið 1937 en þau bréf eru varðveitt í
skjalasafni sænska Sósíaldemókrataflokksins. Af orðum Anders Nilsons, rit-
ara sænska flokksins, er augljóst að ef Alþýðuflokkurinn hefði gengið til
sameiningar við kommúnista á þeim grunni sem fulltrúar hans lögðu sjálfir
hfl þ.e.a.s. að hinn væntanlegi flokkur væri ekki með í Alþjóðasambandi
sosíaldemókrata, þá legðust samskiptin við sænska krata af og um leið yrði
ekkert úr að Alþýðusambandið fengi þetta mikla og mjög svo hagstæða Ián.
Að draga þá ályktun, að fjárvonin hafi verið ýmsum í forystu flokksins
hvatning til að taka ákveðna afstöðu gegn sameiningu, getur því tæpast
flokkast undir dómgirni eða sérstaka ályktanagleði.
Gísli telur höfund Gullnu flugunnar vera á mjög svo hálum ís þegar hann
fjallar um lýðveldismálið og sinnaskipti Stefáns Jóhanns Stefánssonar. Hann
se8^r: „Höfundur ígrundar ekki þann möguleika að í þessu tilfelli hafi
'slenskir lögskilnaðarmenn haft úrslitaáhrif á Stefán Jóhann. Aðeins eitt bréf,
sem nefnt er íhlutun Andersens, hafi haft úrslitaráhrif, og því dæmist stefna
tefáns Jóhanns hafa verið skýrt dæmi um þýlyndi". Hér skýst Gísla Gunn-
arssyni þótt skýr sé. Ef hann hefði lesið kaflann um lýðveldismálið vel og
vandlega og reynt að sjá það sem þar stóð, hefði hann t.d. tekið eftir að ég
reyni ekki að sýna fram á hvað hafi haft einhver úrslitaáhrif. Ég geri skilmerki-
e8a grein fyrir deilum lögskilnaðarmanna og hraðskilnaðarmanna. Og ég
Sreini frá merkilegum bréfaskiptum Alsings Andersens og Stefáns Jóhanns
sumarið 1942 varðandi fyrirhugaða lýðveldisstofnun. Ég greini einnig frá