Saga - 1989, Qupperneq 230

228
RITFREGNIR
Kafla um Álafoss lýkur á bls. 34 með þessum orðum: „Árið 1919 keypti Sigur-
jón Pétursson, ásamt Einari bróður sínum, alla verksmiðjuna og var hún frá
1923 eign Sigurjóns og hans fjölskyldu." Á bls. 284-5 segir frá samningi
Sambands íslenzkra samvinnufélaga og Framkvæmdasjóðs íslands um sam-
einingu ullariðnaðar SÍS og Álafoss í eitt fyrirtæki árið 1987. Hvernig gat
Framkvæmdasjóður íslands ráðstafað eign fjölskyldu Sigurjóns Pétursson-
ar? Hér er ég hræddur um að vanti að segja frá merkilegu máli í riti sem á að
teljast hagsögulegt.
Björn S. Stefánsson
Ólafur Ásgeirsson: IÐNBYLTING HUGARFARSINS.
Átök um atvinnuþróun á íslandi 1900-1940. Sagnfræði-
rannsóknir. 8. bindi. Bókaútgáfa Menningarsjóðs. Reykja-
vík 1988. 168 bls. Myndir og skrár.
Um aldamótin síðustu hófst vélvæðing á íslandi og þýddi um leið djúpstæða
röskun á gömlu sveitamenningunni bæði í félagslegu og atvinnulegu tilliti.
Slík umturnun þjóðfélagsins gekk skiljanlega ekki hljóðlaust fyrir sig og við-
brögð manna tóku á sig ýmsar myndir, allt frá rótgróinni íhaldssemi til tak-
markalausrar aðdáunar á öllu því sem vélaskrölti nýrra tíma fylgdi.
Viðbrögð manna við breytingum sem þessum má aðgreina í athafnir og
orð. Yfirleitt hefur söguritun á sviði atvinnuþróunar farið eftir þeim braut-
um að lýsa því er gerðist í athafnalífinu en minna farið fyrir hugmyndum
um hvernig slíkt hefði áhrif á mótun samfélagsins. Athafnamenn voru
kannski ekki gefnir fyrir að velta vöngum yfir mikilvægi ákvarðana sinna fyr-
ir þjóðfélagið; þeir voru í þessu aðallega til að græða peninga. En frá því
verður samt ekki vikið að hagnýting náttúruauðlindanna í krafti vinnu, fjár-
magns og hugvits gerði ísland að því sem það er nú. Hér eru fulltrúar fjár-
magnsins mikilvægir hlekkir í orsakakeðjunni, en peningar eru samt ekki
nóg. Mótun hugarfars og framtíðardrauma fólks var samofin hversdagslegu
amstri þess og hafði meiri áhrif á framvindu samfélagsins en menn vilja oft
viðurkenna. En mörkin milli athafna og orða eru æði óglögg þegar við reyn-
um að átta okkur á framvindu sögunnar.
Ólafur Ásgeirsson hefur með riti sínu um iðnbyltingu hugarfarsins viljað
kanna eins og hann sjálfur ritar „hugmyndir landsmanna um iðjumenning-
una í víðasta skilningi og hvernig þeir töldu mögulegt að temja hin sterku öfl
er knúðu hana áfram." (Bls. 8) Ólafur minnir lesanda á hversu mikilsmeg-
andi áhrif framleiðslutækin hafa á hugsunarhátt fólks en undirstrikar jafn-
framt að framleiðslutækin eru „afsprengi hugarfarsins". (Bls. 8) Hann sér þó
ekki ástæðu til þess að staldra hér við og greina nánar hið flókna samspil
hugmynda og samfélags enda þótt hér sé um lykilatriði að ræða sem varðar
öll efnistök bókarinnar. Hann vill með riti sínu leggja fyrst og fremst áherslu