Saga - 1989, Page 233

RITFREGNIR
231
hagkvæmni í stað eldri kenninga um sveitirnar sem fótfestu þjóðernis og
góðra siða hvað svo sem það kostaði. Ekki andaði neitt sérstaklega köldu
móti landbúnaði og bændum á þessum árum en menn stefndu mishátt í
markmiðum um þróun þessa atvinnuvegar.
I umrótinu á hægri væng stjórnmálanna á þriðja áratugnum var tekist á
um stefnur og strauma og þar með þau hagsmunaöfl sem þar voru sterkust.
1 stuttu máli bar á hægri vængnum mest á togstreitu milli bændamálsvara og
útgerðarmanna við mótun sameiginlegrar stefnu. Ólafur tilgreinir að vísu
tvo útgerðarmenn sem sýndu jafnframt mikinn áhuga á búskap en það voru
þeir Thor Jensen og Jón Ólafsson. í þessum kafla slær höfundur því föstu að
hagsmunir bænda og útgerðarmanna hafi ekki farið saman og að áhugi fyrr-
greindra manna hafi skapað undarlega blöndu „sveitamanns og kapítalista"
þar sem „hugurinn dveldist í sveitinni en höndin á mölinni", eins og Ólafur
tekur til orða. (Bls. 72-3) Pessa blöndu telur höfundur útskýra hvers vegna
„bæjaröflin" voru um þessar mundir í varnarstöðu gagnvart landbúnaði.
Á þriðja áratugnum var ráðamönnum landsins ljóst að framtíð landbúnað-
arins ylti á möguleikum bænda til að koma afurðum sínum á markað til neyt-
enda með skjótum og öruggum hætti. Bættar samgöngur voru lykilatriði hér
að lútandi og miklir hagsmunir í húfi. Umræður um verklegar framkvæmdir
snerust mikið um eflingu á innviðum efnahagslífsins (infrastrúktúr) og má
þar nefna virkjun fallvatna, lagningu járnbrauta, rekstur strandferðaskipa,
vega- og brúagerð og fleira í þeim dúr. Ljóst var að þetta yrðu allt afar kostn-
aðarsamar framkvæmdir og að forgangsröðun verkefna gæti leitt til póli-
tískra deilna. Slíkar deilur einskorðuðust ekki bara við takmörkuð fjárráð
hins opinbera heldur snertu mikilvæg stefnuatriði stjórnmálaflokkanna í
landinu. Árin 1920-26 var hið svokallaða „járnbrautarmál" töluvert til
umræðu en þá voru uppi hugmyndir um að leggja járnbraut frá Reykjavík
austur yfir fjall um Suðurlandsundirlendið. Að sögn Ólafs snerist málið mik-
ið um það hvaða not landbúnaðurinn hefði af slíkum samgöngum og hversu
umfangsmikil þau væru. Samtímis þessum hugmyndum hugleiddu menn
almennari lausnir sem kæmu fleirum til hagsbóta en þeim sem byggju á
Suðurlandi einu. Var þar mest litið á strandferðir og vegabætur. Flokkalínur
voru ekki ætíð skýrar í málum sem þessum þegar saman blönduðust Iands-
'oálefni og málefni einstakra landshluta. Mál þessi urðu öll flóknari þegar
■ðjurekstur blandaðist inn í umræðuna, einkum hið s.k. „Títanmál" árið
1927. Ólafur telur að þetta mál hafi skýrt mjög línurnar og neytt menn „til
þess að taka afstöðu til heildarþróunar íslensk samfélags." (Bls. 76)
í kaflanum um stjórn Framsóknarflokksins með hlutleysisstuðningi Al-
þýðuflokksins 1927-31 er stjórnarstefnunni lýst sem átaki í því skyni að
hamla gegn aukinni þéttbýlismyndun með virkum aðgerðum í sveitunum.
Efla skyldi samgöngur með auknum strandsiglingum, brúa- og vegagerð,
teisa héraðsskóla og gera umbætur á sveitabýlunum, að smábýlum meðtöld-
um. Það er einnig skoðun höfundar að forysta Alþýðuflokksins hafi stutt
viðleitni framsóknarmanna til að „takmarka vöxt verkalýðsstéttarinnar" eins
°8 hann orðar það. Ástæðan hafi verið „ákaflega einföld" og megi rekja hana
hl hins þjóðlega Jóns Baldvinssonar sem fulltrúa varðveislusinna í flokkn-