Saga - 1989, Qupperneq 234

232
RITFREGNIR
um. (Bls. 94) Þá er ítarlega lýst þeim vonarpeningi sem jafnaðarmenn með
Héðin Valdimarsson í broddi fylkingar sóttust eftir með því að hafa samstarf
við Framsókn. Komu þar mest við sögu tillögur um verkamannabústaði og
aðrar félagslegar umbætur sem meira eða minna urðu að bitbeini stjórnmála-
flokkanna. Hér á höfundur reyndar við ramman reip að draga því inn í
umræður um grundvallarstefnu varðandi mótun samfélagsins drógust áhrif
sveiflna í atvinnulífi og fólksstreymi auk þess sem heimskreppan tók að gera
vart við sig.
Þriðji hluti bókarinnar er á vissan hátt millispil, en höfundur telur að á
upphafsárum kreppunnar (1931-5) hafi iðjusinnum vaxið ásmeginn bæði
pólitískt og á sviði efnahagslegrar stefnumótunar. Lýst er átökum um kjör-
dæmaskipanina og fyrirætlanir um virkjun Sogsfossa og ennfremur „hugar-
farsbreytingum" framsóknarmanna í kjölfar heimskreppunnar og breyttrar
stöðu landbúnaðar á sviði útflutnings. Meira bar á áherslu á að stækka
innanlandsmarkað fyrir iandbúnaðarafurðir auk þess sem efla þurfti aðrar
atvinnugreinar. Þetta gæti eflt markaðinn fyrir bændur, ekki síst þar sem
framleiðsla og framleiðni bænda fór vaxandi á sviði kjöt- og mjólkurfram-
leiðslu. (Bls. 114) „Framsóknarmenn voru að sættast við sjóþorpin, hinn
gamla ógnvald bændanna." (Bls. 115) Að vísu tókust framsóknarmenn inn-
byrðis á um stefnur. Aukin áhersla á hagkvæmni og markvissari stefna í
markaðsmálum styrkti þær raddir sem voru hlynntar eflingu samyrkjubú-
skapar á kostnað kotungsbúskapar og einyrkjadýrkunar. Þó voru raddirnar
innan Framsóknarflokksins skiptar milli bæjarradíkala (samyrkja og sam-
vinnubyggðir, og á vissan hátt samstaða með Alþýðuflokki) og sveitasinna
(verðandi Bændaflokksmenn sem studdu stórbýlarekstur á grundvelli ein-
yrkjabúskapar en með hagræðingu í huga) og í þriðja lagi mætti svo nefna
smábýlastefnu Jónasar frá Hriflu. Þessar vangaveltur höfundar miða að því
að útskýra meginforsendur samsteypustjórnar Framsóknarflokks og
Alþýðuflokks árið 1934. Forsendurnar voru einkum þær „að framsóknar-
menn féllust á gildi innanlandsmarkaðarins og viðurkenndu að hátt kaup-
gjald yki afurðasölu bænda. Á móti kom að jafnaðarmenn féllust á að bænd-
ur fengju viðunandi verð fyrir framleiðslu sína. Framsóknarmenn höfðu
nálgast iðjustefnu Alþýðuflokksins, að minnsta kosti á yfirborðinu." (Bls.
122)
í fjórða og síðasta hluta bókarinnar telur höfundur sig greina gagnsókn
dreifbýlishyggjunnar og hvernig hún „braut iðjustefnuna á bak aftur um
sinn og hamlaði gegn viðleitni, bæði hægrimanna og vinstrimanna, til að
auka samþjöppun fjármagns og þéttbýlismyndun." (Bls. 126) Hugmynda-
fræðingurinn á bak við þessa gagnsókn var Jónas frá Hriflu og meint smá-
býlastefna hans. Tillögur Framsóknarflokksins árin 1936-7 um ný jarð-
ræktarlög „hnigu að auknum jöfnuði milli bænda og beindust jafnframt gegn
aukinni tæknivæðingu landbúnaðar, stækkun jarða og fækkun bænda. Þær
gengu gegn stefnu Búnaðarfélags íslands um tveggja áratuga skeið þar sem
vélyrkjan var í forgrunni, gegn stórbændastefnunni." (Bls. 131) Þá er bent á
þær mótsagnir sem fólust í veitingu jarðabótastyrkja; slíkt leiddi til aukinnar
framleiðni í sveitunum, stækkunar ræktarlands og fækkunar á ábúendum-