Saga - 1989, Page 243

RITFREGNIR
241
að grafast fyrir um umfang inn- og útfluttrar vöru og dregur niðurstöður
athugana sinna saman í töflum. í textanum er ítarleg grein gerð fyrir sveifl-
um í inn- og útflutningi á einstökum skeiðum tímabilsins og rakið hvernig
kaupmenn reyndu að haga innflutningi og vörukaupum hérlendis þannig að
viðskiptahagnaður þeirra yrði sem mestur. Af umfjölluninni er ljóst hversu
mjög brá til hins verra í málefnum íslensku verslunarinnar á síðasta áratugi
18. aldar miðað við verslunarhætti á dögum konungsverslunar síðari. Sigfús
Haukur gerir einnig grein fyrir uppruna innfluttrar vöru og mörkuðum fyrir
íslenskar útflutningsafurðir.
Þótt þessi kafli sé stórfróðlegur er hann vægast sagt engin skemmtilesn-
ing. Til þess er hann allt of hlaðinn tölum. Þessar tölur hefði verið unnt að
setja fram í töflum með skipulegri hætti og létta þannig textann til muna.
I kaflanum um inn- og útfluttar vörur fjallar Sigfús Haukur talsvert ítarlega
um kvartanir íslenskra embættismanna yfir verslunarháttum á fyrsta áratugi
fríhöndlunar. Hér víkur hann þráfaldlega að almennu bænarskránni, við-
brögðum kaupmanna og stjórnvalda við henni og svörum íslenskra emb-
ættismanna. Þetta væri eðlilegt ef ekki væri annars staðar í ritinu fjallað ítar-
lega um bænarskránna í sérstökum kafla.
Þessi gagnrýni á raunar einnig við um lengsta kafla ritsins, tíunda kaflann,
sem fjallar um verslun í einstökum landshlutum. Hér víkur Sigfús Haukur
að kaupmönnum og verslun í öllum verslunarstöðum hvers hinna sex kaup-
staðarumdæma sem komið var á með fríhöndluninni. Hann getur um það
hvemig hagað var sölu á eignum konungsverslunar síðari, hvernig kaup-
endum þeirra vegnaði í sjálfstæðum rekstri og hverjir aðrir réðust í verslun-
arrekstur á hverjum verslunarstað fyrstu áratugi fríhöndlunar. Hér rekur
Sigfús Haukur aftur kvartanir íslenskra embættismanna yfir verslun á ein-
stökum verslunarstöðum og víkur enn á ný að almennu bænarskránni í því
viðfangi.4 Endurtekningar af öðrum toga em einnig algengar í þessum kafla.
Þetta stafar af því að þeir kaupmenn sem efnuðust af íslandsverslun eignuð-
ust oft margar verslanir í landinu er fram í sótti, eða fluttu sig á milli staða.
Um umsvif þeirra er því fjallað í mörgum undirköflum og vísað í texta á milli
þeirra, en ýmislegt þó endurtekið er varðar rekstur þeirra. Þessar endurtekn-
'ngar verða hvimleiðar, auk þess sem umfjöllun um umsvif einstakra
kaupmanna verður fyrir vikið slitrótt. Sigfús Haukur bætir talsvert úr þessu
1 áttunda hluta kaflans, þar sem hann dregur saman breytingar á fjölda versl-
unarstaða, verslana og kaupmanna og birtir yfirlitstöflur um fastar verslanir
°8 eigendur þeirra (bls. 602-9).
Umfjöllun Sigfúsar Hauks er hér að mestu bundin við einstakar verslanir,
eigendur þeirra og ágreining milli Islendinga og kaupmanna um verslunar-
fyrirkomulagið. Hagsögulegur þáttur kaflans er hins vegar rýr, þar sem nán-
ast engin bókhaldsgögn eru varðveitt frá verslunum þessa tíma. Sigfús
Haukur reynir í stuttum undirkafla að meta arðsemi verslunarinnar (bls.
610-20) og vísar til heimilda er benda til þess að verðmæti útfluttrar vöru hafi
1 Sama á einnig við hvað varðar annan hluta 12. kafla sem fjallar um „hömlur gegn
beinni verzlun og siglingum milli Islands og landa utan Danaveldis". Bls. 663-78.
16-saga